Pepili/Kultura kombëtare shqiptare deri në Lidhjen e Prizrenit/6

R e c e n z e n t ë: Dr. Ismet Dërmaku, prof. në fakultetin Filozofik të Prishtinës, Dega e Historisë. Dr. Mahmut Hysa, prof. në Fakultetin Filozofik të Prishtinës, Dega e Letërsisë dhe e Gjuhës Shqipe. Dr. Tahir Abyli, Këshilltar shkencor, drejtor i Institutit të Historisë Prishtinë.

INSTITUTI ALBANOLOGJIK I PRISHTINËS Dr. MUHAMET PIRRAKU K U L T U R A K O M B Ë T A R E   S H Q I P T A R E DERI NË LIDHJEN E PRIZRENIT P R I S H T I N Ë 1989 INSTITUTI ALBANOLOGIQUE DE PRISHTINA Dr. MUHAMET PIRRAKU L A   C U L T U R E N A T I O N A L E   A L B A N A I S E JUSQUE'A LA LIGUE DE PRIZREN P r i s h t i n a 1989

Dr. MUHAMET PIRRAKU KULTURA KOMBËTARE SHQIPTARE DERI NË LIDHJEN E PRIZRENIT Lektor Dr. ILAZ META Redaktor teknik MYHEDIN ÇAKMAKU Korrektor ISA ILAZI Traduction du résumé en fraçais Prof. Dr. MURAT BEJTA U dorëzua në shtyp në maj të vitit 1989 Doli nga shtypi në tetor të vitit 1989 Formati : 15,5x22 cm. Tirazhi : 2000 kopje U shtyp në Shtypshkronjën e OPGBG "Rilindja" - Prishtinë

---

Pjesë : PËRMBAJTJA - PARATHËNIE - HYRJE - PËRFUNDIMI - LITERATURA - DATAT MË KRYESORE

---

DATAT MË KRYESORE

336-323 p.e.s.	Sundoi Leka i Madh.
287-272 p.e.s.	Sundoi Pirrua i Madh.
178-152 p.e.s.	Sundoi Perseu.
570-632	Jetoi profeti Muhamed, i biri i Abdullahut.
1054	U bë ndarja e kishës - në Lindje e Perëndim, përkatësisht në ortodokse dhe katolike.
1078-1088	Në këto vite u lind muzikanti shqiptar, Jan Kukuzeli.
1100	Fillet e organizimit të kishës katolike në viset shqiptare të Veriut.
1272	U shpall Mbretëria (Principata) e Arbrit.
1414	U ngrit manastiri i Banjëskës. Në territorin e saj përfshiu shumë vendbanime me shqiptarë.
1318	U ngritën dy peshkopata shqiptare katolike, e Arbenit dhe e Krujës.
1321	U ngrit manastiri i Graçanicës në një qendër të mëhershme krishtare të vendit.
1328-1335	U ngrit manastiri i Deçanit mbi baza të një manastiri të hershëm vendës.
1337	Vdiq Haxhi Bektashi, themelues i bektashizmit.
1348	U ngrit kisha e Shën Ëngjëllit (Sv. Arhangel) e Prizrenit.
1349	Ligji (Kodeksi) i Stefan Dushanit. Ndalonte fenë e krishterë katolike për albanofonët dhe të tjerët në perandorinë nemanidase.
1405-1468	Jetoi Skënderbeu - Gjergj Kastrioti.
1436-1506	Jetoi historiani italian, Antonio Sabeliko.
1444-1468	Shteti shqiptar i Skënderbeut.
1453	Turqit e pushtuan Stambollin (Kostantinopol).
1460	Skënderbeu i shkroi princit të Tarentos, De Ursinit.
1462	"Formula e pagëzimit" e Pal Ëngjëllit.
1480	Humanisti shqiptar, Martin Segoni, shkroi "Historinë e Skënderbeut".
1483-1546	Jetoi reformatori gjerman Martin Luteri.
1488	U lind historiani shqiptar i Perandorisë Osmane, Lutfi Pasha.
1506-1547	Veproi piktori Onufër Neokastriti.
1508	Barleci e shkroi "Historinë e Skënderbeut".
1539	Vdiq historiani shqiptar Ajaz Mehmet Pasha.
1539	U ngrit shtypshkronja në manastirin e Graçanicës.
1555	U botua "Meshari" i Gjon Buzukut.
1560-1616	Jetoi Lekë Matrënga.
1563	U ngrit shtypshkronja në Shkodër.
1586-1622	Jetoi Pjetër Budi
1568	U hartua indeksi i librave të ndaluar, inkuizicioni.
1584	U ngrit shtypshkronja në Durrës.
1592	Doli nga shtypi "E mbsuame e kreshterë" e Lekë Matrëngës.
1601-1602	I zhvilloi punimet Kuvendi i Dukagjinit.
1606-1643	Jetoi Frang Bardhi.
1616	Vdiq historiani shqiptar Mustafë B. Ibrahimi - Sofiu.
1618-1621	U shkrua vepra letrare e Pjetër Budit.
1630-1689	Jetoi Pjetër Bogdani.
1631	Vdiq filozofi shqiptar i periudhës osmane, Mehmet Koçi Beu.
1635	U botua fjalori i Frang Bardhit - "Latinisht-shqip".
1636	U botua apologjia e Frang Bardhit për Skënderbeun, përgjegje Tomë Marnoviqit.
1638	Filloi me punë shkolla shqipe kishtare e Pëdhamit, afër Milotit.
1639	Filloi me punë shkolla shqipe e mesme, gjimnaziumi për priftër në Bilishtë.
1675-1741	Jetoi poeti arbëresh Nikollë Brankati.
1675	Bernardo da Verona shqipëroi katekizmin.
1680(5)-1760	Jetoi Ibrahim Nezim Beratasi, iluminist dhe rilindës i Filleve të Rilindjes Kombëtare Shqiptare.
1683 (para)	Ndre Bogdani e la të shkruar një gramatikë të gjuhës shqipe.
1683	Vdiq Ndre Bogdani.
1683-1690	Lufta austro-turke. Rol me rëndësi në këtë luftë luajtën Pjetër Bogdani dhe Tomë Raspasari, priftër shqiptar nga Kosova.
1685	U botua vepra "Cuneus prophetarum" (Çeta e profetëve) e Pjetër Bogdanit.
1689-1690	Shpërngulja e shqiptarëve "Klimendas" dhe e "Milicisë serbe" nga viset nën Turqi. Vendosja e tyre në Srem, përkatësisht në Perandorin Austriake.
1691-1769	Jetoi krijuesi arbëresh Nikollë Filja.
(pjesa e dytë) Shek.XVI	Jetoi dhe veproi krijuesi Dervish Hasani i Krushës së Vogël. Jetoi dhe veproi autori i "Jetëshkrimit të Demir Hanit" në viset e Tepelenës.
1700-1721	Veproi Papa Giovanni Francesco Albani - Klementi XI.
1702	Mario Francesko da Leçe e shkroi Fjalorin italisht-shqip.
1702-1752	Jetoi shkrimtari kosovar Gjon Nikollë Kazazi, zbulues i "Mesharit" të Buzukut.
1703 (14 janar)	U mbajt Kuvendi i Kishës shqiptare në Mërqi afër Durrësit - Kuvendi i Arbenit.
1706	U botua, shqip dhe italisht, "Kuvendi i Arbenit", vepër kjo e Viçenc Zmajeviqit (1670-1745).
1710	Vdiq Mikel (Thoma) Belushi, folklorist arbëresh.
1710	Filloi me punë shkolla e parë iluministe greqisht në Voskopojë.
1710	U shkrua gramatika shqipe e Diego da Dezios - "Dorëshkrimi i Grotaferratës".
1711	Filloi me punë Lektorati i shqipes pranë Kolegjit të Montorinos.
1711-1765	Jetoi krijuesi iluminist, arbëreshi papa Mario Parrino.
1714	Filloi me punë shtypshkronja iluministe e Voskopojës.
1716	U botua e para gramatikë shqip e italisht, "Ossrvacioni gramaticali nella lingua albanese" (Vërejtje gramatikore mbi gjuhën shqipe) e Mario da Leçës.
1720	Përsoset shtypshkronja e Voskopojës dhe i bashkangjitet shkollës iluministe.
1724	U lind shkrimtari arbëresh Jul Variboba.
1724	Poezia shqipe e Muçi Zades: "Im zot mos më lerë pa kahve!".
1828	Fjalori shqip-turqisht i Nezim Frakullës.
1730-1735	U shkrua Divani shqip i Nezim Frakullës.
1732	Filloi me punë Kolegji shqip i Shën Benedeto Ulanos në Kalabri.
1733-1803	Jetoi krijuesi rilindës Nikollë Keta.
1736-1767	Veproi piktori Konstadin Shpataraku.
1734	Fillon me punë Kolegji arbëresh i Palermos.
1737-1745	Shpërngulja e shqiptarëve në afro dhjetë lokalitete të Sremit - "Kelmendasë" e "Arbanasë".
1737	Dorshkrimi i Kieutit. Përmbledhje me këngë popullore arbëreshe.
1740	Gjon Nikollë Kazazi e zbuloi, në Romë, "Mesharin" e Gj. Buzukut.
1740-1815	Jetoi Konstantin Duka rilindës dhe njohës i filozofisë materialiste të krijuesve frëng të shek. XVIII.
1740	U botua "Doktrina e krishterë" e Gj. N. Kazazit.
1744	Në Voskopojë filloi ne punë shkolla e mesme rilindëse në gjuhën greke.
1750	Filloi ne punë Akademia e re e Voskopojës, në gjuhën greqishte.
1750	Dorëshkrimi i gramatikës shqipe të Jeromonakut Germanos të Kretës.
1752-1822	Jetoi rilindësi Evstrat Vithkuçari (Jani Strati).
1755	Poezia rilindëse e poetit arbëresh, Zef Barça.
1762	U botua vepra poetike "Gjella e Shën Mërisë Virgjërë" e Jul Varibobës.
1763	Nikollë Keta e shkroi fjalorin italisht e shqip.
1765-1769	Qëndroi në viset e Himarës iluministi serb Dositej Obradoviqi, mysafirë i iluministëve shqiptarë të qarkut iluminist të Voskopojës-Elbasanit.
1769	Kryengritja greko-maqedone e provokuar mbretëria ruse. E drejtoi rusi Orlof.
1769-1779	Ndodhi rënja ekonomike dhe kulturore e Voskopojës, si pasojë e kryengritjes së Orlofit.
1769-1848	Jetoi Mehmet Ali pashë Kavalla - Misiri, themelues i shtetit kombëtar të Egjiptit.
1770	U botua "Protopiria" (Mësimet e para) të Theodor Kavaliotit.
1771	Vdiq krijuesi i talentuar Sylejman Naibi - Beratasi.
1772	Vdiq Grigor Kostandinidhi - Voskopojari (Durrësaku).
1774-1789	Sundoi Sulltan Abdylhamiti I.
1773-1813	Veproi piktori ikonograf, Joan Çetiri - Grabovari.
1775-1797	Veproi piktori ikonograf Gjergj Prend Çetili - Grabovari.
1777	Nikollë Keta e shkroi veprën historiografike:"Tessaro di Notizie..." (Thesar njoftimesh mbi maqedonasit ...).
1777-1860	Jetoi studiuesi i shqipes, anglezi W. M. Leake (Like).
1779	Nikollë Keta e shkroi fjalorin dygjuhësor shqip-italisht dhe italisht-shqip.
1784-1844	Jetoi krijuesi Muhamet Cami- Kyçyku.
1786 (2 prill)	Në Podgoricë u mbajt Kuvendi themelues i "Konfederatës Ilirike" nën drejtimin e sundimtarit shqiptar iluminist, kara Mahmut pashë Bushatit.
1787 (25.VIII-25.XI)	Rrethimi i Kështjellës së Rozafasë në Shkodër prej ushtrisë osmane më elite. Fitorja e Kara Mahmutit mbi turqit shënoi fillin e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare të mirëfilltë.
1788	Filloi pushteti i Ali pashë Tepelenës në Vilajetin e Janinës.
1789	Vdiq iluministi voskopojar Theodor Kavalioti. Hasan Zuko Kamberi e shkroi poezinë: "Lufta mbretërore".
1790	U gjet poezia "Rondinella" (Dallëndyshe) e Eugjen Petës. Poezi e mirëfilltë rilindëse.
1791	Vdiq poeti arbëresh Gjon Th. Barbaçi.
1793	Dhanil Voskopojari e quajti të përfunduar veprën "Isogogika didaskalika" (Mësimet fillestare).
1796-1842	Jetoi Andrea Dara.
1797-1846	Jetoi Naum Veqilharxhi - Vithkuqari.
Shek. XVIII (fundi)	U shkrua gramatika shqip-arabisht e Mulla Beqirit. U shkrua poezia e Mulla Beqirit. Nisi ë krijohet vepra letrare e Mulla Dervishit (Dervish Efebdisë). Nisi aktivitetin letrar e arsimues Tahir Efendi Boshnjaku.
1797-1918	Jetoi Babë Sheh Emini i Gjakovës.
1800-1858	Jetoi reformatori osman Mustafë Reshid Pasha.
1801	Rilindësi Jan Vellarai i shkroi "Shënimet gramatikore greqishte e re - shqip".
1802	U botua vepra e Dh. Voskopojarit, "Eisagogiki didaskalia".
1804	Vdiq krijuesi Gjon Zavira.
1806	Ali pashë Tepelena mesazhet për oborrtarët dhe ushtarët i shkruante në gjuhën shqipe me alfabet grek. Shkrim i traditës në Jug.
1806	Kisha greke inskenoi zhdukjen e Mësues Todhrit (Haxhi Filipit) dhe pengoi ngritjen e shtypshkronjës në Elbasan, me alfabetin e Todhrit.
1806	Vdiq krijuesi dhe mbledhësi i folklorit arbëresh, Mikel Belushi.
1806 (1221/hixh.)	U përfundua vepra "Emni vehbije sherif" (Porosi fisnike e dhuruar nga Zoti) e Tahir Efendi Boshnjakut.
1806-1836	Veproi piktori Naum Joan Çetili - Grabovari.
1806-1866	Jetoi krijuesi kosovar Pjetër Zarishi.
1807	Njerëzit e Kapllan pashë Toptanit e vranë krijuesin Shemimi Ibrahim Dedenë Krujës.
1807	Sultani inskenoi vrasjen e reformatorit shqiptar në Stamboll, Mustafë pashë Bajratarit (nga Gaskova e Korçës).
1809	U shkrua Fjalori i Marko Boçarit.
1811-1881	Jetoi dijetari rilindës Hoxhë Hasan Tahsini.
1811-1866	Veproi piktori Gjergj Nikollë Çetili.
1814	Zurën fill interesimet e organizuara të Shoqërisë Biblike Londineze për popullin shqiptar.
1814	Vangjel Meksi i botoi dy broshura në gjuhën shqipe, gjithsesi fetare.
1814	Martin Liku i botoi "Shënimet gramatikore të gjuhës shqipe", të redaktuara nga gjuhëtari e filozofi shqiptar Jani Strati.
1814	Një tubë shqiptarësh ortodoksë në Odesë formuan "Shoqërinë e miqve" (Filici eteria), e cila mor mbi vete organizimin e Revolucionit kombëtar të Greqisë/
1814-1903	Jetoi më i shquari i Rilindjes shqiptare, Jeronim de Rada.
1818-1880	Jetoi rilindësi shkodran, Zef Jubani.
1819	Vangjel Meksi e quante të mbaruar një gramatikë të shqipes.
1819-1894	Jetoi krijuesi arbëresh Anton Santori.
1820-1886	Jetoi Haxhi Ymer Prizreni, njëri ndër themeluesit e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit (1878-1881) dhe kryetar i saj.
1820-1890	Jetoi Thimi Mitko, thellues i njohurive mbi folklorin shqiptar të Rilindjes.
1820(rreth)	U shkrua "Erveheja" e Muhamet Çamit, vepra më e lexuar e Rilindjes.
1820-1880	Jetoi krijuesi shkodran Ëngjëll Rdoja.
1821	Vangjel Meksi, në shërbim të Shoqërisë Biblike londineze (Protestante), shqipëroi "Dhiatën e re".
1821-1881	Jetoi rilindësi Panjot Kupitori.
1821 (para)	U shkrua pjesa kryesore, bazë, e veprës "Hodikaja" të Dalip Frashërit. Quhet e përfunduar deri më 1841/2.
1821-1882	Jetoi rilindësi i shquar arbëresh, Dhimitër Kamarda.
1822-1885	Jetoi poeti satirik e social, arbëreshi Vinçenc Stratiegoi.
1823	Është data në gurin e varrit të Tahir Efendi Boshnjakut, për datë kur ai vdiq.
1823	Vdiq Vangjel Meksi, punëtori i parë shqiptar në Shoqërinë Biblike londineze.
1824	Grigor Gjirokastriti e botoi, në Korfuz, "Ungjillin e Shën Mateut" në gjuhën shqipe.
1825-1892	Jetoi mendimtari dhe krijuesi rilindës, Pashko Vasë Shkodrani.
1825-1913	Jetoi krijuesi e filozofi Azem Efendi Olluri, mik e bashkëpunëtor i Pashko Vasës.
1825	Vdiq heroina e çlirimit kombëtar të Greqisë, shqiptarja Laskalina Bubulina, komandante e flotës luftarake të Hadirës-Species.
1825	Naum Veqilharxhi e quante të përfunduar një alfabet për shqipen.
1825	Vdiq krijuesi iluminist, Dhanil Haxhi - Voskopojari.
1826-1885	Jetoi Gavril Dara (i Riu), autor i veprës "Këngët e sprapsme të Balës".
1826-1895	Jetoi gjuhëtari më i madh i Rilindjes Shqiptare, Konstadin Kristoforidhi.
1826-1828	Qeveria turke në pabesi vrau 300 ajanë (krerë) boshnjakë dhe dezorganizoi Lëvizjen për Çlirimin Kombëtar të Boshnjakëve (myslimanëve).
1826	Muhamet Çami e shkroi poezinë "Zaptimi i Misolongjit". Në këtë betej fitoren e korrën shkodranët.
1827	U botua në Korfuz "Dhiata e re" sipas shqiptimit të Vangjel Meksit. E përgatiti G. Gjirokastriti me disa shokë.
1828	U botua shqip vepra "Prin' t'nevoishem".
1828	U vra në Janinë Ismail be Vlora, gjyshi i Ismal Qemalit.
1828	U lidhë Besa e nëntë krahinave Jugore në drejtimin e Zylyftar Podës.
1828	Atentati i parë shqiptar kundër Kaftanozit, vrasës i Ismail be Vlorës.
1828-1830	Veproi Lidhja e Parë Shqiptare nën drejtimin e Mustafë pashë Bushatit dhe Zylyftar Podës.
1829-1888	Jetoi rilindësja shqiptaro-rumune, Elenë-Gjika (Dora D'Istria).
Vitet '20 të shek. XIX	Hasan Efendi Hoti shkroi një Divan shqip dhe një gramatikë arabisht-shqip.
Vitet '30 të shek. XIX	Myslim Hoxha e shkroi fjalorin dygjuhësor turqisht-shqip.
1830 (rreth)	Një gramatikë e shqipes me alfabet arab, e shkruar në Shkodër ose në rrethinë.
1830 (30.VII)	Turqia likuidoi më se 500 krerë shqiptarë në Manastir. Me këtë pati për qëllim të thente për shumë vite Lëvizjen Kombëtare Shqiptare të Rilindjes.
1830-1923	Jetoi shkrimtari Leonardo de Martino.
1832-1913	Jetoi mësuesja Kushë Micja.
1831	Sundimtari i Shkodrës, Mustafë pashë Bushati, Agamemnoni i Shqipërisë, mori vendim të rikthej, për uniformë shqiptare, kësula shqiptare dhe të hedhej fesi osman i vendosur me dekret qeveritar të Stambollit, më 1828. Vetë Mustafë pashë Shkodrani u rivesh shqiptarçe.
1834	Proklamata e Tafil Buzit drejtuar popullit shqiptar për t'u hedhur në revolucionin demokratik për çlirimin e Shqipërisë dhe për vendosjen e Kushtetutës në Shqipëri.
1835	Vdiq krijuesi Tahir Nesibi Frashëri.
1835	Një Shemimiu i shkodran e shkroi një fjalorë shqip-turqisht për nevoja ushtarake e të administratës.
1836	Gjergj Benushi e hapi në Shkodër të parën shkollë qytetare në gjuhën italiane.
1836	U botua e para vepër e De Radës, "Kangjelet e Milosaos".
1836-1896	Jetoi krijuesi Daut Boriçi.
1837	Mësuesi Gegë Kodheli - Bushiqi e hapi shkollën shqipe në Shkodër.
1837	Agjendët e Rusisë e grabitën, në Shqipëri, një letër të Skënderbeut dhe 120 diploma (fermane) osmane, që kishin të bënin me Shqipërinë.
1839	U shpallën reformat evropiane në Perandorinë Osmane me emrin "Tanzimat".
1839-1858	Sundoi Sulltan Abdylmexhidi.
1839-1892	Jetoi aktivisti dhe ideologu i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, Abdyl be Frashëri.
1842-1917	Jetoi krijuesi dhe mësuesi Jorgji Karabunara.
1843	Në Shkodër u formua i pari mision Jesuit në Shqipëri.
1843	Thimi Mitko e shkroi mbishkrimin me përmbajtje iluministe në shkollën greke të Korçës.
1843-1901	Jetoi Zef Serembe, poetë arbëresh.
1844 (para)	Veqilharxhi shkroi se kishte një gramatikë të shqipes të përgatitur për botim.
1844	U botua "Fort i shkurtë e i përdorshim Ëvetar shqip". Mot'i i parë. i Verqilharxhit.
1844-1922	Jetoi gjurmuesi i folklorit Spiro Dine.
1845	U botua vepra fetare "Rruga e parrizit" e V. Bazlës dhe "Dottina Christiana" e Bellarminos.
1845	U botua "Fare i ri Ëvetar shqip për djelm nismëtarë", Mot'i i dytë. i Naum Verqilharxhit.
1846-1917	Jetoi krijuesi i rilindësit ndër më të shquarit, Pjetër (Prenk) Doçi.
1846 (14.II)	Letra e Vegjilharxhit për nipin, Jani Calin, e shkruar greqisht.
1846	Letërçarkorja (Ençiklika) greqisht e Veqilharxhit drejtuar shqiptarëve ortodoksë, të pasurve.
1847-1917	Jetoi krijuesi kosovar Ndue Bytyçi
1848	Doli e para gazetë organ i Lëvizjes Kombëtare Shqiptare dhe demokratike, "L'Albanese d'Italia" (Shqiptari i Italisë) e Jeronim de Radës.
1848-1909	Jetoi Sheh Jonuzi - Sabriu.
1848 (25.III)	Teksti i fjalimit shqip të Papa Jakovit, me përmbajtje fetare. Uratë.
1849	U botua vepra "Rozari i S. Mërisë Virgjërë të Mirvuhisë" e A. Santrit.
1849-1853	Piktori Ndin Naum Çetili.
1850-1949	Jetoi krijuesi në frymën moralizuese Muhamet Halil Tahir Popova.
1850-1904	Jetoi mendimtari i Rilindjes Kombëtare Shqiptare, Sami be Frashëri.
1850	Zef Jubaninë Shkodër e formoi një shoqëri ndihmëtare të zejtarëve.
1850	Në Korçë u formua arka "Llaso", për të ndihmuar shkollën greke në Shqipëri.
1852	Vdiq Babë Abedin Melçani.
1852-1883	Jetoi Zef de Rada, biri i De Radës.
1853-1913	Jetoi krijuesi Hafëz Ali Ulqinaku.
1854 (8.VIII)	Revolta e bukës në Shkodër nën udhëheqjen e Sheh Shamisë (Hasan Alia).
1855	Anton Santori e botoi veprën "Krshten i sheitëruarë"
1855	Në Shkodër fillon me punë Shkolla fretnore katër klasëshe me synime rilindëse.
1856	Gasper Benusi në Shkodër e hapi një shkollë shqipe.
1857	Në Janjevë filloi me punë shkolla shqipe pranë kishës katolike.
1857	Nisi fillin organizimi i një shoqërie për kulturë dhe arsim të shqiptarëve.
1857	Platforma arsimore e Kristoforidhit për Shoqërin Biblike Londineze.
1858	Në Athinë doli greqisht e shqip "Dhiata e re".
1859	Shkolla e Kushë Micës në Shkodër, për femrat shqiptare.
1860	Doli "Abetarja e gjuhës shqipe" e P. Kupitorit.
1860-1939	Jetoi piktori i shquar i Rilindjes, Kolë Idromnoja.
1860	Memorandumi për gjuhën shqipe i Kristoforidhit dhe Shënimet mbi Shqipërinë, të tij, për Shoqërinë Biblike Londineze.
1861 (1.I)	Doli gazeta "Pellasgos" dhe më vonë "Ftiotis" të Anastas Bykut.
1861	Dy gazetat Bykut u bashkuan dhe dolën me një emër "Pellazgoitis" (Shqiptari dhe greku).
1861	Doli vepra shkollore "Gramme për Shqiptarë" e A. Bykut.
1862	Dolën dy vepra fetare: "Udha e shejtit kryq" dhe "Jesu Krishti n'emer t'meshtarit".
1862	Anastas Byku e botoi veprën "Prelud i çështjeve shqiptare".
1862-1925	Jetoi "trim tribuni" kosovar. Bajram Curri.
1862	Në Londër u formua një komitet geko-shqiptar për "çlirimin" e Shqipërisë. Në krye të tij qëndronte një "Skenderbeu".
1863-1936	Jetoi Albert Stratigoi, krijues arbëresh.
1864	U botua vepra e P. G. Pruschit: "Moj majit shyquruum zojs se bekueme divozion i diftuum shqyptarvet".
1864	Konstatin Beratasi shkroi fjalorë dygjuhësorë greqisht-shqip.
1865	Veli Bektashiu e shkroi poezinë "Thirrje shqiptarëve!".
1865	Pjetër Doçi e shkroi poezinë "Dheu em".
1866	Kristoforidhi botoi veprën "Katër Ungjillat e zotit dhe shelbuesit tanë Jesu Krisht dhe Punët e Apostuive".
1866	Dora D'Istria shtroi kërkesën për ngritjen e Akademisë shqiptare në Palermo, e cila do të vepronte sipas programit arsimor e kulturorë të Akademisë frënge të Rishelesë.
1866	De Rada e Dora D'Istria planifikuan nxjerrjen e një gazeteje shqipe me emrin "Flamuri i Skënderbeut".
1887	Vdiq krijuesi Babë Muharrem Mahzuni.
1887	Në Stamboll u ngrit "Vëllazëria Qendrore Kulturore" për themelimin e Megalo idhes greke.
1867	Kristoforidhi i botoi "Katër katekizma për çunat e vogël". Botoi edhe libra të tjerë për nevoja të fesë së krishterë.
1867	Një grup i aktivistëve të Rilindjes Kombëtare Shqiptare i bënë kërkesë kryeministrit, Ali Pashës, për formimin një komiteti për kulturën kombëtare shqiptare dhe alfabetin e shqipes.
1868	Në Stamboll formohet një komitet shqiptar për botimin e veprave të Kristoforidhit.
1868	U botua një Abetare toskërishte e Kristoforidhit.
1868	U ribotua shqip "Kuvendi i Arbenit".
1868	Kristoforidhi e botoi "Psaltirin ndë gjuhë toskërisht".
1868	U ribotua "Doktrina e kreshterë sipas Ballaeminos".
1868	U përfundua vepra "Muhtarname" e Dalip Frashërit.
1869	Daut Boriçi e shkroi Abetaren shqipe me shkronja arabe për shqip.
1870	Mësues i shkollës shqipe në Janjevë ishte Pal Berisha, nga familja e sotshme Berishiq, të kroatizuar.
1870	Pjetër Doçi e shkroi poezinë "Nji kushtrim shqiptarëve".
1870	Manifestimi krishterë katolik për Ditën e Zojës së madhe në Letnicë. I tërë aktiviteti kishtar u zhvillua në gjuhën shqipe, pos misës që ishte latinisht.
1870	A. M. de Ligori e botoi veprën "Mësime t'nevoishme për me dasht Jesu Krishtin e me shelbue shpirtin".
1871	U botua vepra folkloristike e Zef Jubanit dhe kënga shqipe "Zani i kasnecave". Këtë këngë më parë, më 1858 dhe 1864, e botoi Hekarti.
1871	Në Prizren doli organi i vilajetit "Prizren" turqisht dhe serbisht.
1871	Në Stamboll u ngrit klubi Kulturor epirot - "Silogu i Madh", me qëllim të ndihmonte greqizimin e shqiptarëve ortodoksë.
1872	Doli Abetarja gegërisht e Kristoforidhit.
1872	Hoxhë Tahsini shpalli një alfabet krejt të ri për shqipen.
1872	Në Stamboll dolën disa vepra fetare shqipe të Kristoforidhit, për nevoja të shkollës dhe të masave të gjera.
1877	Pjetër Doçi e shkroi poezinë "Shqypnia në robni".
1877	Në Shkodër filloi me punë Kolegja e Shën Françesk Saverit, jezuite.
1873	Doli nga shtypi "Koncili i Dheut Shqypnis" në shqipërim të Ëngjell Radojës.
1873	Tahir Efendi Lluaka e mbaroi së shkruari një Mevlud me shkronja arabe për shqipen. Këtë vepër, me një alfabet tjetër, e botoi, më, 1907, Muhamet Halil Tahir Popova.
1873	U botua vepra fetare "T'verteta t'pa sosme".
1874	Në Filat u ngrit një shoqëri ilegale për përhapjen e Alfabetit të Hoxhë Tahsinit dhe të ideve të tij çlirimtare demokratike.
1874	Organet policore osmane arrestuan Hoxhë Tahsinin. Ai do të lirohet vetëm me intervenimin e Ismail Qemalit.
1874	Thimi Mitko e quajti të përfunduar punën në "Bletën Shqiptare".
1874-1929	Jetoi krijuesi dhe kodifikuesi i "Kanunit të Lekë Dukagjinit", Shtjefën Gjeçovi.
1876	Në Shkodër u ngrit një shtypshkronjë e qarqeve krishtare. Më vonë u quajt "Zonja e Papërlyeme", e cila dha kontribut të madh në fushë të kuturës shqiptare.
1876	Kryengritja e Mirditës nën drejtimin e Pjetër Doçit.
1876-1877	U shkrua poezia e Pashko Vasës : "O moj Shqypni".
1877	Doli abetarja "Pellazgjika" e Vasil Ruso Korçarit, me një alfabet të ri për shqipen.
1877	Në Janinë u ngrit Komiteti i Shpëtimit Publik Ushtarak në krye me krijuesin Abedin Dinon.
1877-1942	Jetoi miku e albanologu i madh, Norbert Jokli.
1877	Në Stamboll u formua Komiteti Qendror për mbrojtjen e të drejtave të kombit shqiptar.
1878 (Fillimi)	Në Prizren u formua bërthama e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, të cilën e drejtonte Haxhi Ymer Prizreni. Ky komitet luante rolin e Komitetit Nacional të Shpëtimit Kombëtar për Vilajetin e Kosovës.
1878	Në Shkodër u hap shkolla françeskane për femra.
1878 (10.VI)	Filloi me punë Kuvendi themelues i Lidhje Shqiptare të Prizrenit.
1878 (6.VII)	Në Athinë doli "Pellazgu Promethe" e Anastas Bykut.
1878	Doli nga shtypi Apologjia greqisht e Jani Vretos.
1878 (29.VIII)	Doli organi "I foni tis Alvanias" (Zëri i Shqipërisë) i Anastas Kulluriotit.
1878 (13.VI)	Filloi me punë Kongresi i Berlinit.
1879 (12.X)	Në Stamboll u formua "Shoqëria e të shtypuri shkronja shqip" - Komiteti (Shoqëria) i Stambollit.
1883	U krijua piktura "Motra Tone" e Kolë Hidromenos.
1885-1924	Jetoi udhëheqësi i Lëvizjes kaçake në Kosovë, Azem Bejta.
1888	Pjetër Doçi u kthye prej internimit mbi dhjetëvjeçar.
1897	Vdiq Muhamed Arap Hoxha, themelues i tarikatit Melami të Kosovës të periudhës së Rilindjes.
1908	Vdiq krijuesi moralizues, Tahir Efendi Lluka, ish-profesor i Shkollës së lartë "Fatih" të Stambollit, mik e bashkëpunëtor i Jani Vretos.

---

Ra në sy, gabime shtypi!!!