Azia Qendrore

>

Stepat në pranverë, në perendim të Kazakistanit

Ngushtica e lumit Sharin

Kazakistani ndodhet në pjesën qendrore të Azisë, në veri-perëndim të Kinës, dhe shtrihet në një pjesë të vogël të lumit Ural, kryesisht në lindje të Evropës.

Sipërfaqja e përgjithshme e Kazakistanit është 2,717,300 km², prej së cilës 47,500 km² janë të mbuluara me ujë. Shtrihet rreth koordinata gjeografike 48 00 V, 68 00 L. Kazakistani është një vend kontinental dhe nuk ka vijë bregdetare, vetëm përgjatë liqenit Kaspik (mbi 1,000). Vija e përgjithshme kufitare është 12,012 km, nga e cila 1,533 km, në lindje është me Kinën, 6,846 km, në pjesën veriore deri në Detin Kaspik me Rusinë (Federatën Ruse), 379 km, në jug-perëndim me Turkmeninë, 2,203, km në jug me Uzbekistanin dhe 1,051 kilometrat e fundit në jug-perëndim me Kirgistanin.

Klima është kontinentale, me dimër të ftohtë dhe verë të nxehtë, e thatë dhe gjysmë e thatë (aride).

Relievi zgjerohet nga lumi Vollga deri te malet ltai dhe nga rrafshet në perëndim të Siberisë deri tek oazat dhe shkretëtirat në Azinë Qendrore. Pika më e ulët e terrenit gjendet në lartësinë 132 m m.n. e detit në vendin e quajtur Vëpandina Kaundi (ang.:Vpandina Kaundy), ndërsa ajo më e larta në vendin e quajtur Këhan Tangiri Shynëgi (ang.: Pik Khan-Tengri) 6,995 m mbi nivelin e detit.

Si pasuri natyrore më të përhapura, thuhet se janë rezervat e vajgurit pastaj me radhë, gazi natyrorë, qymyri, xehja e hekurit, mangani (Mn), xehja e kromit, nikeli, kobalti, bakri, molibdeniti, plumbi (Pb), zinku, boksiti, ari dhe uraniumi.

Për sipërfaqe të punueshme të tokës, në vitin 2005 thuhej që të ishte 8,28% të së përgjithshmes, ndërsa të mbledhura gjithnjë vetëm 0,05%, të përvetësuara dhe të ujitura 35,560 km².

>

Kirgistani NË ENCIKLOPEDI

Tereni i vrazhdë i Kirgistanit

Kirgistani nodhet në pjesen qendrore të Azisë, në perendim të Kinës.

Sipërfaqja e përgjithshme e Kirgistanit është 198,500 km², prej së cilës 7,200 km² janë të mbuluara me ujë. Shtrihet rreth koordinatave gjeografike 41 00 V, 75 00 L. Kirgistani është një vend kontinental dhe nuk ka vijë bregdetare, vija kufitare tokësore është 3,878 km. Kinën, e cila gjendet në pjesën perëndimore të Kirgistanit, e ndanë një vijë kufitare pre rreth 858 km, Kazakistanin në veri, vija kufitare prej 1,051 km, Uzbekistan në pjesën lindore, vija kufitare prej 1,099 km ndërsa në pesën më jugore Taxhikistanin vija kufitare pakë më e shkurtë, 870 km.

Klima është e thatë, e drynosur (e vranët) dhe karakterizohet me reshje të pakta e të vogla, me ndryshme të mëdha të temperaturës. Kjo nëpër stepa vije duke u shndërruar në klimë polare, në lartësirën Tien Shan. Në pjesën jug-perëndimore në fushën e quajtur Fergana (ang.:Fergana Valley) sundon një klimë e tropeve, ndërsa klimë me mot të ndryshueshëm në zonat e maleve të larta dhe bjeshkë.

Relievi. Maja e Tien Shan-it bashkëveprimet e fushave dhe ndryshimet e mëdha në lartësira e karakterizojnë terin. Pika më e ulët e terrenit gjendet në lartësinë 132 m m.n. e detit në vendin e quajtur Karadakja (ang.:Kara-Daryya), ndërsa ajo më e larta në vendin e quajtur Jengishë Çokursi (rus.:Pobjeda; ang.:Jengish Chokusu) 7,439 m mbi nivelin e detit.

Si pasuri natyrore thuhet të jetë: një numër i panjohur i rrjedhave të ujit, disa bashkësi basenesh ari dhe xehe ranore (rëra) të tokës, lokalitete për eksploatimin e qymyrit, naftë, dhe gazë natyrorë, si dhe disa depo tokësore të kristaleve nefeline, të merkurit, të plumbit dhe të zinkut.

Për sipërfaqe të punueshme të tokës, në vitin 2005 thuhej që të ishte 6.55%, të së përgjithshmes, ndërsa të mbledhura gjithnjë 0.28%, të përvetësuara dhe të ujitura 10,720 km². Po ashtu thuhet që, Kirgistani në vitin 2005, kishte shkallën më të lartë të rritjes natyrore të pemës së arrës.

>

Turkmenistani NË ENCIKLOPEDI

kryeqtet Ashgabat

Turkmenia ndodhet në pjesën qendrore të Azisë, në perëndim të liqenit Kaspik, në mes të Iranit dhe Kazakistanit.

Sipërfaqja e përgjithshme e Turkmenisë është 488,100 km². Shtrihet rreth koordinatave gjeografike 40 00 V, 60 00 L. Turkmenia është një vend kontinental dhe nuk ka vijë bregdetare. Vija kufitare tokësore është 3,736 km dhe ndanë atë nga: në veri Krigistrani (379 km), pastaj ndarja vazhdon nga veriu deri në lindje me Uzbekistanin (1,621), në jug nga Afganistani (744 km) dhe jug-perëndim nga Irani (992 km). Turkmenia ka dalje në liqenin Kaspik (1,768 km).

Klima është e klimë e nën tropeve dhe e shkretëtirës.

Relievi. Fusha zalli të rrafshëta me bregore të vogla, të cilat përfundojnë në malet e jugut. Male të ulëta përgjatë kufirit me Iranin dhe rripin përgjatë liqenit Kaspik në perëndim. Pika më e ulët ndodhet 81 m nën nivelin e detit në vendin e quajtur Vpadina Akçanaja (ang.: Vpadina Akchanaya ). Kur është fjala për pikën më të ultë, në veri të Turkmenia është një liqe i quajtur Sajgamish Koli (ang.: Sarygamysh Koli), thellësia e të cilit ndryshon në vazhdimësi dhe si duket ai duhet të ketë një thellësi 110. Ndërsa pika më e lartë e këtij shteti gjendet në vendin e quajtur Gora Ajribaba (ang.: Gora Ayribaba) në një lartësi pre 3,139 m mbi nivelin e detit.

Si pasuri natyrore thuhet të jetë: vajguri, gazi natyrorë, sulfuri dhe kripa.

Për sipërfaqe të punueshme të tokës, në vitin 2005 thuhej që të ishte 4,51%, të së përgjithshmes, ndërsa të mbledhura gjithnjë 0.14%, të përvetësuara dhe të ujitura 18,000 km km² (2003).

>

Uzbekistani NË ENCIKLOPEDI

kryeqtet Tashkent

Uzbekistani ndodhet në pjesën qendrore të Azisë, në mes të Kazakistanit dhe Turkmenisë.

Sipërfaqja e përgjithshme e Uzbekistanit është 447,400 km², prej së cilës 22,000 km² janë të mbuluara me ujë. Shtrihet rreth koordinatave gjeografike 41 00 V, 64 00 L. Uzbekistani është një vend kontinental dhe nuk ka vijë bregdetare. Vija e përgjithshme kufitare është 6,221 km. Uzbekistani në pjesën veriore kufizohet me Kazakistanin (2,203 km) deri në lindje kur fillon kufiri i gjatë 1,099 km me Kirgistanin, pastaj vije kufiri i gjatë 1,161 km me Taxhikistanin dhe 137 km me Afganistanin, në anën jug-perëndimore deri në atë veri perëndimore kufizohet me Turkmeninë (1,621 km).

Klima kontinentale, me verë të nxehtë dhe dimër të butë. Verës temperatura sillen rreth 40°C ndërsa dimrit edhe -2°C. Në pjesën më të madhe të vendit mbanë mot i thatë me reshje të pakta në dimër dhe pranverë.

Relievi është kryesisht i rrafshët me tokë të shkretë rreth 80%. Në lindje të vendit nga shkretëtira kalo në vargmale të larta deri në 4,500 mbi nivelin detar. Pika më e lartë ndodhet në lartësinë mbidetare 4,643 në një pikë të pa emërtuar në malet Gisar. Ndërsa pika më e ulët -12 m n.n. e detit në vendin e quajtur Sariqarnish Kuli

Si pasuri natyrore më të përhapura, thuhet se janë rezervat e gazit natyrorë, vajguri, qymyri, ari, uraniumi, argjendi, kromi (Cu), plumbi dhe zinku, tungsteni (W) dhe molibdeni.

Për sipërfaqe të punueshme të tokës, në vitin 2003 thuhej që të ishte 10,51% të së përgjithshmes, ndërsa të mbledhura gjithnjë vetëm 0,76%, të përvetësuara dhe të ujitura 42,810 km².

>

Kina NË ENCIKLOPEDI

kryeqtet Pekini

Kina ndodhet në pjesën lindore të Azisë, në mes të disa shteteve aziatike dhe oqeani paqësorë.

Sipërfaqja e përgjithshme e Kinës është 9,596,960 km², prej së cilës 270,550 km² janë të mbuluara me ujë. Shtrihet rreth koordinatave gjeografike 35 00 V, 105 00 L. Kina është një vijë bregdetare të gjatë 14,500 km. Vija e përgjithshme kufitare tokësore e saj është 22,117 km. Kina në pjesën veriore kufizohet me Mongolin (4,677 km) dhe Rusin në veri lindje (3,605 km) deri në lindje kur fillon kufiri i gjatë 1,416 km me Korenë Veriore, pastaj vije bregdeti deri te kufiri në jug me Vietnamin (Vietnam 1,281 km) që vazhdon me Laosin (423 km), Birmanin (2,185 km), në jug-perëndim me Butanin (470 km), Nepalin (1,236 km) e Indin (3,380 km) duke kaluar në perëndim me Pakistanin (523 km), Afganistani (76 km), Kirgistanin (858 km) e Kazakistanin (1,533 km) në fund të së cilit fillon kufiri veri perëndimor me Rusin (40 km).

Klima. Për shkak të sipërfaqes së madhe edhe nuk është i mundshëm përshkrimi me pak fjalë i lloj-llojshmërisë të motit që sundon në pjesë të ndryshme. Mund të ceket që në jug pakë a shumë dominon moti i tropeve ndërsa në veri mot kontinental më shumë thatësi.

Relievi në pjesën më të madhe malorë, me rrafshnalta. Në perëndim dominojnë shkretëtirat ndërsa pjesa tjetër janë hapësira të rrafshëta me pellgje që përmbyllen me bjeshkë në lindje. Pika më e lartë ndodhet në lartësinë mbidetare 8,850 në Mont Everest. Ndërsa pika më e ulët -154 m n.n. e detit në vendin e quajtur Turpan Pendi

Si pasuri natyrore më të përhapura, thuhet se janë qymyri, xehja e hekurit, derivatet e naftës, gazi natyrorë, merkuri [Hg], kallaji [Sn], tungsteni [W], stibiumi [Sb], mangani [Mn], molibdeni [Mo], vadiumi [V], magnetitet [Fe₃O₄], alumini [Al], plumbi [Pb], zinku [Zn], urani [U], si dhe prurjen më të madhe të ujit në botë.

Për sipërfaqe të punueshme të tokës, në vitin 2005 thuhej që të ishte 14.86% të së përgjithshmes, ndërsa të mbledhura gjithnjë vetëm 1.27%, të përvetësuara dhe të ujitura 545,960 km².

>

Hong Kongu NË ENCIKLOPEDI

kryeqtet Hong Kong

Hong Kongu ndodhet në pjesën lindore të Azisë, në mes të Kinës dhe oqeani paqësorë.

Sipërfaqja e përgjithshme e Hong Kongut është 1,092 km², prej së cilës 50 km² janë të mbuluara me ujë. Shtrihet rreth koordinatave gjeografike 22 15 V, 114 10 L. Hong Kongu është vend bregdetar me një vijë bregdetare të gjatë 733 km. Vija e përgjithshme kufitare tokësore e saj është 30 km. Hong Kongu dhe atë me Kinën.

Klima. Dominon mot i nën tropeve e ndikuar nga furtuna e quajtura monsune. Moti në dimër është i ftohët, në pranverë i ngrohtë e me reshje deri në verë ku fillon të mbajë nxehtë.

Relievi është shkëmborë dhe malorë me disa rrafshe në veri. Pika më e lartë ndodhet në lartësinë mbidetare 958 m, në Tai Mo Shan. Ndërsa pika më e ulët 0 m n.n. e detit në detin jugor kinezë.

Si pasuri natyrore nuk ka ndonjë për të cilën mund të veçohej përpos një lloj xehe të mineralit të silici [Si] dhe gjirit që ofron strehim anijeve tregtare.

Për sipërfaqe të punueshme të tokës, në vitin 2001 thuhej që të ishte 5.05% të së përgjithshmes, ndërsa të mbledhura gjithnjë vetëm 1.01%, të përvetësuara dhe të ujitura 20 km².

>

Japonia NË ENCIKLOPEDI

kryeqtet Tokio

Japonia ndodhet në pjesën lindore të Azisë, është përbërë nga disa ujdhesat dhe disa siujdhesat në oqeanin paqësorë që gjenden në lindje të siujdhesës koreane.

Sipërfaqja e përgjithshme e Japonisë është 377,835 km², prej së cilës 3,091 km² janë të mbuluara me ujë. Shtrihet rreth koordinatave gjeografike 36 00 V, 138 00 L. Japonia nuk ka kufi tokësorë me asnjë shtet ndërsa ka një bregdet të gjatë 29,751 km.

Klima në Japoni është e ndryshueshme nga ajo e tropeve në jug deri në të ftohët në veri.

Relievi kryesisht malorë dhe shkëmborë. Pika më e lartë ndodhet në lartësinë mbidetare 3,776 m, në malin Fuji. Ndërsa pika më e ulët -4 m n.n. e detit në vendin e quajtur Hachiro-gata.

Si pasuri natyrore ka disa xehe të parëndësishme dhe peshkimin.

Për sipërfaqe të punueshme të tokës, në vitin 2005 thuhej që të ishte 11.64% të së përgjithshmes, ndërsa të mbledhura gjithnjë vetëm 0.9%, të përvetësuara dhe të ujitura 25,920 km².

>

Macao NË ENCIKLOPEDI

kryeqtet Makao

>

Mongolia NË ENCIKLOPEDI

kryeqtet Ulanbatori

>

Korea Veriore NË ENCIKLOPEDI

kryeqtet P'yŏngyang

>

Korea Jugore NË ENCIKLOPEDI

kryeqtet Sueli

>

Taivani NË ENCIKLOPEDI

kryeqtet Taipei

Afrika Veriore

${\color {red}Egjipti}$ ^[1]

kryeqtetKairo

Azia Veriore

${\color {red}Rusia}$ ^[2]

kryeqtet Moska

Azia Jug-Lindore

${\color {red}Brunei}$

kryeqtet Bandar Seri Begawan

${\color {red}Kamboxhia}$

kryeqtet Phnom Penh

${\color {red}Indonezia}$

kryeqtet Xhakarta

${\color {red}Laosi}$

kryeqtet Vientiani

${\color {red}Malajzia}$

kryeqtet Kuala Lumpur

${\color {red}Mianmar}$

kryeqtet Naypyidaw

${\color {red}Filipinet}$

kryeqtet Manila

${\color {red}Singapuri}$

kryeqtet Singapuri

${\color {red}Tailanda}$

kryeqtet Bangkoku

${\color {red}TimoriLindor}$

kryeqtet Dili

${\color {red}Vietnami}$

kryeqtet Hanoi

Azia Jugore

${\color {red}Afganistani}$

kryeqtet Kabul

${\color {red}Bangladeshi}$

kryeqtet Dhaka

${\color {red}Butani}$

kryeqtet Thimphu

${\color {red}India}$

kryeqtet Nju Delhi

${\color {red}Irani}$

kryeqtet Teherani

${\color {red}Maldives}$

kryeqtet Malé

${\color {red}Nepali}$

kryeqtet Kathmandu

${\color {red}Pakistani}$

kryeqtet Islamabadi

${\color {red}ShiriLanka}$

kryeqtet Kolombo

Azia Perëndimore

${\color {red}Armenia}$

kryeqtet Yerevan//

${\color {red}Azerbajxhani}$

kryeqtet Baku//

${\color {red}Bahraini}$

kryeqtet Manama//

${\color {red}Qipro}$

kryeqtet Nicozia//

${\color {red}Gaza}$

kryeqtet Gaza//

${\color {red}Gjeorgjia}$

kryeqtet Tbilisi//

${\color {red}Iraku}$

kryeqtet Bagdadi//

${\color {red}Izraeli}$

kryeqtet Jerusalemi//

${\color {red}Jordania}$

kryeqtet Amani//

${\color {red}Kuvajti}$

kryeqtet Kuwait City//

${\color {red}Libani}$

kryeqtet Beiruti//

${\color {red}Omani}$

kryeqtet Muscat//

${\color {red}Katari}$

kryeqtet Doha//

${\color {red}ArabiaSaudite}$

kryeqtet Riyadh//

${\color {red}Siria}$

kryeqtet Damasku//

${\color {red}Turqia}$ ^[3]

kryeqtetAnkara

${\color {red}Emiratet\ e\ Bashkuara\ Arabe}$

kryeqtet Abu Dabi

${\color {red}Palestina}$

kryeqtet Bregu Perendimorë

${\color {red}Jemeni}$

kryeqtet Sana

↑ Egjipti gjithmonë është konsideruar si shtet edhe i Afrikës Veriose por edhe i Azisë.
↑ Rusia konsiderohet shtet i dy kontinenteve edhe atë shtet i Evropës dhe Azisë.
↑ Turqia si dhe disa shtete të tjera është shtet dy kontinenta, Turia është urë lidhëse e Evropës dhe Azisë

[1] Egjipti gjithmonë është konsideruar si shtet edhe i Afrikës Veriose por edhe i Azisë.

[2] Rusia konsiderohet shtet i dy kontinenteve edhe atë shtet i Evropës dhe Azisë.

[3] Turqia si dhe disa shtete të tjera është shtet dy kontinenta, Turia është urë lidhëse e Evropës dhe Azisë

[1]

[2]

[3]

Azia Qendrore

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

Afrika Veriore

E g j i p t i {\displaystyle {\color {red}Egjipti}} [1]

Azia Veriore

R u s i a {\displaystyle {\color {red}Rusia}} [2]

Azia Jug-Lindore

B r u n e i {\displaystyle {\color {red}Brunei}}

K a m b o x h i a {\displaystyle {\color {red}Kamboxhia}}

I n d o n e z i a {\displaystyle {\color {red}Indonezia}}

L a o s i {\displaystyle {\color {red}Laosi}}

M a l a j z i a {\displaystyle {\color {red}Malajzia}}

M i a n m a r {\displaystyle {\color {red}Mianmar}}

F i l i p i n e t {\displaystyle {\color {red}Filipinet}}

S i n g a p u r i {\displaystyle {\color {red}Singapuri}}

T a i l a n d a {\displaystyle {\color {red}Tailanda}}

T i m o r i L i n d o r {\displaystyle {\color {red}TimoriLindor}}

V i e t n a m i {\displaystyle {\color {red}Vietnami}}

Azia Jugore

A f g a n i s t a n i {\displaystyle {\color {red}Afganistani}}

B a n g l a d e s h i {\displaystyle {\color {red}Bangladeshi}}

B u t a n i {\displaystyle {\color {red}Butani}}

I n d i a {\displaystyle {\color {red}India}}

I r a n i {\displaystyle {\color {red}Irani}}

M a l d i v e s {\displaystyle {\color {red}Maldives}}

N e p a l i {\displaystyle {\color {red}Nepali}}

P a k i s t a n i {\displaystyle {\color {red}Pakistani}}

S h i r i L a n k a {\displaystyle {\color {red}ShiriLanka}}

Azia Perëndimore

A r m e n i a {\displaystyle {\color {red}Armenia}}

A z e r b a j x h a n i {\displaystyle {\color {red}Azerbajxhani}}

B a h r a i n i {\displaystyle {\color {red}Bahraini}}

Q i p r o {\displaystyle {\color {red}Qipro}}

G a z a {\displaystyle {\color {red}Gaza}}

G j e o r g j i a {\displaystyle {\color {red}Gjeorgjia}}

I r a k u {\displaystyle {\color {red}Iraku}}

I z r a e l i {\displaystyle {\color {red}Izraeli}}

J o r d a n i a {\displaystyle {\color {red}Jordania}}

K u v a j t i {\displaystyle {\color {red}Kuvajti}}

L i b a n i {\displaystyle {\color {red}Libani}}

O m a n i {\displaystyle {\color {red}Omani}}

K a t a r i {\displaystyle {\color {red}Katari}}

A r a b i a S a u d i t e {\displaystyle {\color {red}ArabiaSaudite}}

S i r i a {\displaystyle {\color {red}Siria}}

T u r q i a {\displaystyle {\color {red}Turqia}} [3]

E m i r a t e t e B a s h k u a r a A r a b e {\displaystyle {\color {red}Emiratet\ e\ Bashkuara\ Arabe}}

P a l e s t i n a {\displaystyle {\color {red}Palestina}}

J e m e n i {\displaystyle {\color {red}Jemeni}}