Enciklopeditë e huaja për Shqiptarët/4

Enc. e huaja për Shqip. Meyers Konversations-Lexikon, 1885-1892 : | Albanien |

Albanien, shprehje më tepër etnografike se gjeografike, me të cilën kuptohet e gjithë apo veçanrisht toka e banuar nga Albanesen, çka d.m.th vilajetet turke Skutari , Janina dhe pjesë të Kossowo dhe Saloniki. Mirëpo shqiptarët, në pjesën veriore banojnë deri tek kufiri i Malit të Zi, tek Novipazari e përqarkë Nishit, kah jugu deri diku në gjerësin 40 gjeografike (përzier me grekë përgjatë bregdetit deri tek shkalla 39 e 12 minuta) dhe nga bredgdeti i Adriatikut në lindje deri tek Bitoli, Uskub dhe Leskowatz Gjithashtu është bërë traditë, që në Shqipëri të llogaritet edhe pjesa greke e jugut dhe e lindjes së Epirit. Për gjeofizikën e Shqipëris osmane krahaso Perandoria Osmane, me harta. Historia. Në antikë Shqipëria thirrej Illyrien dhe popullata e saj që ishin Indogermanen thirreshin Ilirë, përderisa shqiptarët mbeten si anë e saj, ata merreshin si të egjr dhe fesatxhi. Nga bregdeti, siq tregojnë mbeturina të shumta është futur kultura greke. Nën mbretin Pyrrhos për një kohë të shkurtë ky vend luajti një rol në histori, pastaj u thye në bashkësi të vogla e të varruara nga Maqedonia. Rreth vitit 200 para erës sonë, fillojë nënshtrimi i vendit nga romakët. Një numër i qyteteve biu përgjatë bregdetit: Apollonia (tani Polina) ishte seli e shkollarëve, Dyrrhachium nëpërmjet tregtisë, i madh e i pasur. Në male mbajten gjuhen e vjetër dhe popullin e vjetër. Gjatë dynjeve të popujve edhe në Shqipëri u zhdukë zotnimi romak. Popujt shara-shara sllavë që hynë në shekujt 7,8 dhe 9 e kthyen barbarizmin e plotë dhe nën sundimin e tyre një pjesë e madhe e popullsisë, gjegjësisht në veri u sllavizuan. Rreth 870-ës, Ochrida (Lychidos-i i vjetër) ishte seli e një princi bullgarë. Vetëm pas ramjes së sundimit sllav (1018) pjesa e mbetur e popullsië së vjetër futi nën sundim trojet e vendit. Populli i nervitshem e plaçkitës ishte po thuaj se gjihjë në luftë me perandorin bizantine. Pastaj pasuan luftrat e gjata me osmanët. Që rreth vitit 1380 shqiptarët së bashku me sllavët e hungarezt u përlanë të bashkuar për krishtrimin kundër islamit; në betejen e Kosovës (1389) u përgjakë thelbi i ushtrisë së shqiptarëve. Shumë fise shqiptare u shpërngulen në pjesë të shkretuara, e të pabanuara të Attikas, Thessaliens , dhe Peleponnes dhe themeluan qytete shqiptare. e që më vonë osmanëve nën Bajasidin dhe Muradin ju rezistuan me trimëri. Shkëlqimi i historis shqiptare të asaj kohe lidhet me emrin e Skendërbeut, i cili luftojë si princ i kurorëzua për 25 vite (nga 1443 deri 1467) me po aq trimëri heroike sa dhe me fat kundër osmanëve të gjithëfuqishëm, dhe këtë përderi sa vjehërri i tij Acatina Topia mbulonte juun e Shqipërisë. Edhe pas vdekjes së Skenderbut, shqiptarët rezistonin kundër osmanëve; Mbrotja e tyre dhënë Shkodrës është me namë dhe forca më e madhe e tyre e gjitha kohërave. Me marrveshjen e paqës në mes të venecianëve dhe osmanëve më 1478-të, Shqipëria u bë provinc osmane, mirëpo asnjë çastë nuk u qetësua ky vend. Që nga mesi i shekullit 17, islami filloi gjithnjë e më shumë të depërtojë në Shqipërin krishtere të deri atëhershme. Po ashtu depërtuan edhe shqiptarët në shërbim të paris ushtarake osmane, dhe pas që jeniçerët kishin ra, ata formonin thelbin e armatës osmane. Udhëheqësit më trima të ushtrisë osmane më së shpeshti ishin shqiptarët. Po edhe në shtresat e civlistëve të perandorisë, shqiptarët gjithnjë e më shpeshë zinin vend. Edhe kur rusët në vitin 1770 i nxitën grekët kundër osmanëve, këta të fundit i dërguan fqinjët shqiptarë kundër popullit fatkeqë, e të cilët lëshuan, urrejtjen e lashtë të tyre ndaj grekëve dhe dëshirën e tyre për të vrarë. Aliu, I pari prej Tepelenës, në këtë kohë fillojë udhën e tij të çuditëshme. Pakë nga pakë e solli gjithë Shqipërinë nën sundimin e tij. Mirëpo kur ai tentojë që nëpërmjetë vrasjeve dhe tradhëtive ndaj shokëve shqiptarë të lartësohej si despot i plotëfuqishëm, këta për ta shmangur ktë u hodhen në anën e osmanëve, dhe kështu fuqia e ngritur nga ai (1822) shpejtë u thye. Lufta 40 vjeçare e Aliut për të forcuar poziten e tij, e cila u zhvillua po thuaj se pa ndërpreje, dhe populli luftarak u kalit në jetën e egër sa që pas ramjes së despotizmit shpërtheu revulucioni grekë, që i japi një rastë të mirë popullit për plaçkitje. Shqiptarët muhamedanë u hodhen në anën e osmanëve, të krishterët, veçanërisht në beshkët jugore banorët e Armatolen dhe Klephthen (d.m.th Suliotët), u hodhën në anë të grekëve. Pjesa më e madhe e të krishterëve në këtë luftë të gjatë kundrejt vlezërve të tyre muhamedanë u humben. Pas betejes tek Navarino dhe njohjes së pavarësisë së grekëve, veprimet e egra u kthye kundrejt turqëve. Nën udhëheqjen e Arslan Beut dhe Mustafa Pashës së Shkodrës, lartësuan flamurin e kryengritjes. Në këtë lidhje u fut edhe Pasha i Bagdatit, Dauti ndërsa Mehmed Aliu nga Kajro hudhte ari mbi zjarr. Perandoria duhej të sulmohej nga gjitha anët. Po në këtë kohë u paraqit Reshid Pasha me tërë ushtrinë turke, i cili më parë kishte vendosur paqe me rusët në Adrianopole. Tradhëtia, ja hapi udhën e suksesit drejtë qëllimit; Ai i ftojë gjithë në Manastirë prirësit shqiptarë me qëllim të menjanimit të konflikteve, për besë japi fjalën e nderit të tij kështu që ata ranë në kurthë. 400 prirës erdhën me komitë të fortë, mirëpo për festen e dhënë për hirë të tyre ata u vranë, me çka shpejtë pasojë nënshtrimi i vendit. Që nga 1843, si pasojë e rekurtimit të trupave ka shpërthyer disa herë kryengritja që është duke u zhvilluar nga shqiparët muhamedanë. E njëjta gjë, me nxitim është duke u përhapur nëpër anët e Rumelisë deri në Bullgari. Mirëpo, Omer Pasha i theu shqiptarët së pari tek Kaplanly dhe i nënshtrojë ata nëpërmjet kuvendit të Kalkandelen dhe me okupimin e Prishtinës tërë provincën. Një kryengritje e re në verë të 1847-ës shpejtë u shtyp. Në vitin 1879, fiset veriore të shqiptarëve ju kundërvunë vendimeve të Paqes së Berlinit për japjen e trojeve shqiptare, Serbisë dhe Malit të Zi, dhe u betuan për ta ndaluar zbatimin edhe kundër qeverisë turke. Mirëpo në vitin 1880 dhe 1881 u shtynë nga Dervish Pasha për t'ju nënshtruar vendimit.	Albanien, ein mehr ethnographischer als geographischer Begriff, welcher das ganz oder hauptsächlich von Albanesen (s. d.) bewohnte Land, d. h. die türkischen Wilajets Skutari, Janina und Teile von Kossowo und Saloniki, bezeichnet. Albanesen aber wohnen nördlich bis an die Grenze Montenegros, bis Novibazar und an Nisch heran, südwärts bis etwa zum 40. Breitengrad (mit Griechen gemischt längs der Küste bis 39° 12') und von der Küste des Adriatischen Meers östlich bis Bitolia, Üskub und Leskowatz. Außerdem hat man sich gewöhnt, in Albanien auch den griechischen Süden und Osten von Epirus einzurechnen. Über die physikalische Geographie des türkischen Albanien vgl. Türkisches Reich, mit Karte. Geschichte. Im Altertum hieß Albanien Illyrien, und seine Bewohner, welche Indogermanen waren und Illyrier hießen, während der Name Albanesen (Albani) auf einen kleinen Gau beschränkt blieb, waren als wild und kriegerisch gefürchtet. Von der Küste her drang griechische Kultur ein, wie noch zahlreiche Trümmer bezeugen. Unter König Pyrrhos spielte das Land kurze Zeit in der Geschichte eine Rolle, dann ward es, in viele kleinere Gemeinwesen zersplittert, von Makedonien abhängig. Um 200 v. Chr. begann die Unterwerfung des Landes durch die Römer. [* 2] Zahlreiche Pflanzstädte erhoben sich an den Küsten; Apollonia (jetzt Polina) ward der Sitz der Wissenschaften, Dyrrhachium durch Handel groß und reich. In den Gebirgen aber erhielten sich die alte Sprache [* 3] und das alte Volk. In der Völkerwanderung verschwand auch in Albanien die römische Herrschaft. Völlige Barbarei führten die im 7., 8. und 9. Jahrh. eindringenden slawischen Völkerscharen zurück, unter deren Herrschaft ein großer Teil der Bevölkerung [* 4] namentlich im Norden slawisiert wurde. Um 870 ward Ochrida (das alte Lychnidos) die Residenz eines Bulgarenfürsten. Erst nach dem Sturz der Slawenherrschaft (1018) nahmen die Reste der alten Bevölkerung wieder Besitz vom Land. Mit dem byzantinischen Reich lag das unruhige und räuberische Volk fast fortwährend in Krieg. Dann folgten langwierige Kämpfe mit den Türken. Schon um 1380 stritten die Albanesen mit den Slawen und Ungarn [* 5] vereinigt für das Evangelium gegen den Islam; in der furchtbaren Schlacht bei Kossova (1389) verblutete der Kern des albanesischen Heers. Viele albanesische Stämme wanderten in die verheerten, menschenleeren Gegenden Attikas, Thessaliens und des Peloponnes aus und gründeten zahlreiche albanesische Pflanzstädte, die später den Türken unter Bajesid und Murad tapfern Widerstand leisteten. Die Glanzzeit der albanesischen Geschichte damaliger Zeiten knüpft sich an den Namen Skanderbegs, welcher kühne Fürst 25 Jahre lang (von 1443 bis 1467) mit ebensoviel Heldenmut wie Glück gegen die ganze Macht der Türken kämpfte, während sein Schwiegervater Acatina Topia den Süden Albaniens schirmte. Selbst nach Skanderbegs Tod wehrten sich die Albanesen noch geraume Zeit gegen die Türken; ihre Verteidigung von Skutari ist berühmt und ihre letzte, größte Waffenthat jener Periode. Durch den 1478 zwischen den Türken und Venezianern geschlossenen Frieden ward Albanien türkische Provinz, doch konnte das Land nie völlig beruhigt werden. Seit der Mitte des 17. Jahrh. griff der Islam in dem bisher christlichen Albanien mehr und mehr um sich. Auch drängten sich die Albanesen bald zum türkischen Kriegsdienst und bildeten, zumal nachdem die Janitscharen zu Haustruppen herabgesunken waren, den Kern der türkischen Armee. Die tapfersten türkischen Heerführer waren meist Albanesen. Auch zu den höhern Zivilstellen des Reichs gelangten Albanesen immer häufiger. Als 1770 die Russen den Aufstand der Griechen gegen die Türken anfachten, sandten die letztern gegen das unglückliche Nachbarvolk die Albanesen, welche ihrem uralten Haß gegen die Griechen und ihrer Mordlust vollen Lauf ließen. Ali, der Fürst von Tepelen, begann um diese Zeit seine merkwürdige Laufbahn. Nach und nach brachte er ganz Albanien unter seine Herrschaft. Als er sich aber, um als vollkommener Despot herrschen zu können, durch Mord und Verrat seiner albanesischen Freunde zu entledigen trachtete, traten diese auf die Seite der Türken, und so ward seine Macht (1822) schnell wieder gebrochen. Alis 40jähriger, fast ununterbrochener Kampf zur Befestigung seiner Herrschaft hatte das ohnehin so kriegerische Volk indes so sehr an das wilde Kriegsleben gewöhnt, daß, als nach des Despoten Sturz die griechische Revolution ausbrach, es die neue Gelegenheit zu Raub und Plünderung mit Eifer ergriff. Die mohammedanischen Albanesen traten auf die Seite der Türken, die christlichen, besonders die in den südlichen Gebirgen wohnenden Armatolen und Klephthen (namentlich die Sulioten), auf die der Griechen. In diesem langen Kampf mit ihren mohammedanischen Brüdern gingen die christlichen Albanesen größtenteils zu Grunde. Nach der Schlacht bei Navarino und der Anerkennung der griechischen Unabhängigkeit wendete sich die wilde Thatenlust der Albanesen gegen die Türken. Unter Arslan Bei und Mustafa, Pascha von Skutari, erhoben sie die Fahne des Aufstands. Der Pascha von Bagdad, Daud, ward mit in den Bund gezogen, und Mehemed Ali schürte von Kairo aus das Feuer mit Gold. [* 6] Das Reich sollte von allen Seiten angegriffen werden. Da erschien Reschid Pascha, nachdem er in Adrianopel mit Rußland Frieden geschlossen, 1829 mit dem ganzen türkischen Heer. Verrat bahnte ihm den Weg zum Ziel; er lud die Häuptlinge der Albanesen nach Monastir zu gütlicher Ausgleichung der Streitpunkte, indem er für sicheres Geleit sein Ehrenwort verpfändet hatte, und die Arglosen gingen in die Falle. 400 Häuptlinge kamen mit starkem Gefolge, wurden aber bei den ihnen zu Ehren veranstalteten Festen niedergemacht, worauf rasch und leicht die Unterwerfung des Landes folgte. Ein abermaliger Aufstand der mohammedanischen Bevölkerung wütete seit 1843 in Albanien infolge der angeordneten Truppenaushebung. Derselbe breitete sich rasch über die Gebirgsgegenden von Rumelien bis nach der Bulgarei aus. Omer Pascha aber schlug die Albanesen zunächst bei Kaplanly und unterwarf durch das Treffen von Kalkandelen und die Eroberung von Prischtina die ganze Provinz. Ein neuer Aufstand im Sommer 1847 wurde bald unterdrückt. Im J. 1879 widersetzten sich die nördlichen Stämme der Albanesen den durch den Berliner Frieden festgesetzten Abtretungen von Teilen Albaniens an Serbien [* 7] und Montenegro [* 8] und empörten sich, um sie zu hindern, sogar gegen die türkische Regierung, wurden aber 1880 und 1881 von Derwisch Pascha zur Unterwerfung gezwungen.
Literaturë krahasues: Gopcevic ^[Gopčević], Oberalbanien und seine Liga (Leipz. 1881), und die Litteratur bei Albanesen.