Tokajon/Gur e pluhur/5: Dallime mes rishikimesh

Nga Wikibooks
Content deleted Content added
Rreshti 18: Rreshti 18:


=====Si funksionon ky, Saismograf?=====
=====Si funksionon ky, Saismograf?=====
{{dygishta}} Këtë, shkruesin që tërheq vija sa herë që toka ja jep ''izën'' dhe ndalet kur i toka i thotë ''mos'', shkencëtarët e quajnë ''Seizmograf''. Në të vërtetë shkencëtarët me këtë emër nuk e hërrasin vetëm penën me këtë emër por gjithë aparaurën - matëse dhe paraqitëse. Shpeshë, ekspertët krijojnë ekspodime nëntokësore. Nëpërmjet këtyre eksplodimeve krijohen valë shtyrese. Zakonisht këto valë përdorr për gjurmimin e bazeneve të naftës apo për matjen e trashësisë së rrëshqimave të dheut e të akullit. Aparatura është e thjeshtë, një peshë, një pendë dhe ''regjistruesi''. Përgjatë lëkundjes së tokës, pesha në të cilën është kapur shkruesi lëkundet. Këto lëkundje regjistrohen drejtëpërndrejtë nga shkruesi në letër.
{{dygishta}} Këtë, shkruesin që tërheq vija sa herë që toka ja jep ''izën'' dhe ndalet kur i toka i thotë ''mos'', shkencëtarët e quajnë ''Seizmograf''. Në të vërtetë shkencëtarët me këtë emër nuk e hërrasin vetëm penën por gjithë aparaturën - matëse dhe paraqitëse. Shpeshë, ekspertët krijojnë ekspodime nëntokësore. Nëpërmjet këtyre eksplodimeve krijohen valë shtyrese. Zakonisht këto valë përdorr për gjurmimin e bazeneve të naftës apo për matjen e trashësisë së rrëshqimave të dheut e të akullit. Aparatura është e thjeshtë, një peshë, një pendë dhe ''regjistruesi''. Përgjatë lëkundjes së tokës, pesha në të cilën është kapur shkruesi lëkundet. Këto lëkundje regjistrohen drejtëpërndrejtë nga shkruesi në letër.


=====Ku ndodhet Varri i Andruet?=====
=====Ku ndodhet Varri i Andruet?=====

Versioni i datës 5 korrik 2008 00:51

Tokajon

Gur e pluhur
      Çka është dheu ?
        Sipërfaqja e korës së tokës në një pjesë të madhe është e mbuluar me dhe - një përzierje e mineraleve e pjesëve organike të coftinave e dushkut si dhe ajërit dhe ujit. Shkencëtarët dhe ekspertet kanë bërë sortimin sipas metodave të tyre mbi krijimin e dheut dhe si rezulltat i punës së tyre tani kemi disa lloje të dheut.
Janë të shpeshta tërmetet?
        Jo. Tërmete nuk janë dukuri e shpeshtë. Brenda vitit, Toka godite nga 500 000 tërmete, mirëpo lëkundjet e shkaktuara janë aq të vogla sa që nuk i ndiejmë. Rreth 1000 prej tyre mund të kenë forcën që të shkaktonë dëme materiale e njerzore.
Shkencëtarët, mund të i paralajmërojnë?
        Vështirë. Në të vërtet shkencëtarët kanë të dhëna mbi gjendjen dhe lëvizjet që mund të pasojnë, por paralajmërim siq e kuptojmë ne, jo. Këta studiues që quhen seizmologë, nuk mund të japin me saktësi se ku do të jetë qendra dhe kur do të ndodhë.
Si matet fuqia e tërmeteve?
       Ekspert Gjeografi na shkruan: Intenziteti i tërmetit varet nga disa faktorë siq janë sasia e energjisë së liruar, nga thellësia e hipoqendrës, largësia e epiqendrës dhe nga ndërtimi i Korës së Tokës. Veprimi i tërmetit mund të tregohet me ndihmën e shkallës së Merkal-Kanakal-Sibergut e cila i ka 12 shkallë që bazohet në pasojat shkatrrimtare të tërmetit.
Si funksionon ky, Saismograf?
        Këtë, shkruesin që tërheq vija sa herë që toka ja jep izën dhe ndalet kur i toka i thotë mos, shkencëtarët e quajnë Seizmograf. Në të vërtetë shkencëtarët me këtë emër nuk e hërrasin vetëm penën por gjithë aparaturën - matëse dhe paraqitëse. Shpeshë, ekspertët krijojnë ekspodime nëntokësore. Nëpërmjet këtyre eksplodimeve krijohen valë shtyrese. Zakonisht këto valë përdorr për gjurmimin e bazeneve të naftës apo për matjen e trashësisë së rrëshqimave të dheut e të akullit. Aparatura është e thjeshtë, një peshë, një pendë dhe regjistruesi. Përgjatë lëkundjes së tokës, pesha në të cilën është kapur shkruesi lëkundet. Këto lëkundje regjistrohen drejtëpërndrejtë nga shkruesi në letër.
Ku ndodhet Varri i Andruet?
Pse u popullarizu San Fancisko më 1906?
Çka është Geysir?
       Ekspert Gjeografi na shkruan: Gejzer!!! Gejzerët janë fenomene të veçanta dhe të rralla natyrore në botë, të cilët paraqesin burime të ujit të nxehtë të cilët shpërthejnë në sipërfaqen e tokës nga brendësia e tokës shpesh edhe në lartësi deri 100 m. Gejzerët kryesisht paraqiten në regjionet vullkanike dhe zakonisht si manifestim postvullkanik. Parqiten edhe në ato vise ku dikur ka pasur vullkane. Gejzerët krijohen me veprimin e avullit të nxehtë me prejardhje magmatike nga uji i cili gjendet në kanalin e vullkanit. Nxehtësia e brendshme e tokës që ushqen vulkanet, nxe edhe ujrat e burimeve të nxehta. Uji i ftohtë i nëntokës arrin në gurët e nxehtë të zonës vullkanike, nxehet dhe fillon të valojë. Presioni i avullit e shtynë ujin jashtë dhe kështu gejzeri qetësohet derisa vjen një sasi tjetër uji. Pamja e gejzerëve është më të vertetë interesante.
Cila është fontana më e popullarizuar?
        Faleminderit Ekspert. Këto lloj fontana të nëxehta me të vërtet janë të bukua dhe interesante. Unë i kamë parë disa fontana të tilla - në TV. Amerikanët, siq është bërë zakon kohëve të fundit, ja kanë arritur që të popullarizojnë një fontanë të till, të cilen e quajnë Old Faithfull (me kuptimin e përafërt e vjetër por plot shpirtë). Kjo fontan natyrore hedhë ujin çdo 73 minuta. Nga ky ujë, krijohet një shtyllë mbi 40 metra e lartë. Sipas amerikanëve, që 80 vjetë, asnjëherë nuk ka harru ta hedhë ujin. Kjo fontan ndodhet në parkun nacional amerikan, Guri i verdhë (ang.: Yellowstone) në njësin federale të SHBA-së, Vjoming (ang.:Wyoming).
A hapin gropa fontanat?
        Si duket gropa nuk hapin. Por përderisa uji e shpërthenë sipërfaqen e tokës, pas veti sipërfaqja merr forma të ndryshme si të topit apo të grykës së ngjajshme me grykën e vullkanit - kraterin. Deri tek këto forma, vije përshkakë se uji i hedhur në vete ka minerale të cilat hedhen së bashku, dhe kur bien në tokë, uji thahet e mineralet si mbeturina të tij ndryshojnë formën e sipërfaqes.
A është e mundshme gjallëria pa dhe?
        Jeta, siq e njohim sot, jo - pa dhe është e pamundëshme. Pjesa më e madhe e bimëve rriten në dhe, dhe nga ai marrin ushqimin e tyre. Kafshët ushqehen me bimë. Mikrobet, bakteriet e organizmat tjerë të vegjël shkapërderdhin coftinat dhe bimët e vyshkëta nëpër dhe. Kështu copëzat e shkapërderdhura shërbejnë si ushqimë për bimët dhe e mbyllin qarkllimin natyrorë të jetës në tokë.
Si krijohet dheu?
        Mineralet përbërse të dheut janë copëza guri shumë të imtë dhe nga shiu, fryma, të ftohtit e të nxehtit barten. Po ashtu edhe dukurit që na i përshkruaj kimistët si procese e reaksione, luajnë një rolë të rëndësishëm në krijimin e dheut. Krijimi i dheut shkonë shumë ngadal. Më e përshtatëshme është hapsira e lagështë dhe e ngrohtë.
Si bëhet toka pluhur?
        Kur mbillet në dheun në të cilin nuk është mbjellur kurr më parë ai për një kohë të gjatë do të jetë frytëdhënës. Kjo ndodhë për shkak se gjatë punimit aty ku hynë lopata hynë edhe oksigjeni, e ku hynë oksigjeni i gjallëronë jetë e gjallesave të imëta të cilat përshpejtojnë shpërdarjen e bimëve të vyshkëta dhe të coftinave. Po, nëse mbi atë dhe mbiellim pa ndërprerje vit për vit të njëjten bimë, atëherë ushqimi i asaj bime do të pakësohet dhe dheu do ta humbë barazpeshën. Humbja e barazëpeshës brenda dheut shkaktonë derdhjen e tij dhe vije deri te imtësimi dhe shëndrimi në pluhur.
Sa e thellë është toka?
        Këtë pyetje e bënë bujku kur fletë për shtresen sipërfaqësore të dheut në të cilën mbielë pemët e perimet e tij. Kjo sipërfaqe e dheut në vende me mot të përshtatëshëm shkonë më së shumti n ëthellësi deri në 25 centimetra. Më thellë shtrihen shtresat tjera më të trasha në fund të të cilave shtrihen shresat me gurit.
Si e ndihmonë lumi krijimin e dheut?
        Bujku thërret lumë kur sjellë ujin në dheun e tij. Lumi i sjellë dheut të bujkut copëza të mineraleve të cilat në kthesa (bigëzime) të vijës së ujit tubohen. Kështu krijohet një lloçë i cili pastaj rrëshqetë dhe duke rrëshqitur bënë shpërndarjen e mineraleve duke krijuar kështu dheun e zi si arë të bujkut.
Pse njëra arë është më frytëdhënse se tjetra?
        Dheu frutëdhënës ka në vete një sasi që ekspert gjeografi e quan humus. Humusi është një sasi organike e krijuar nga bakteriet dhe gjalesa tjera të imta të cilat janë krijuar gjatë shpërbërjes së mbeturinave të coftinave dhe dushkut. Gjallesat e imëta krijohen më së miri kur dheu është i ngrohët e i ajërosur mirë dhe që ka barë e dushkë të mjaftushëm. Në dheunë frutëdhënës sasia e mineraleve dhe e ujit po ashtu janë të përshtatëshme përndryshe nuk e marrim për dhe frytëdhënës. Uji i tepruar shpërlanë mineralet nga dheu, në anën tjetër mangësia e ujit shkakton tharjen e tij dhe sjell kripërat nga sipërfaqja, kështu që dheu nuk do të jetë më frytëdhënës dhe gjendja e bimëve keqësohet.
Çka ëshë Erosioni?
        Nuk e di, duhet pyetur Ekspert gjeografin.
Çka kuptojmë ne me Erosion?
        Pra ky erosioni qenka shpërbërja e gurëve dhe dheut nëpërmjet frymës, ujit dhe të ftohëtit. Kjo shpërbërje mund të luhet brenda një kohe të shkurtë (brenda disa viteve) apo edhe të zgjasë brenda shekujve. Kjo fjalë doka të thotë "të jeshë i gërryerë". Erosioni ndodhë në çdo kohë pa ndërprerje - nëpërmjetë rrëhqitjeve, nxehtësisë së diellit apo rrahjeve të shkaktuara nga valët e erërave, e shiut, e lumenjtë dhe të detit. Erosioni është gëdhendësi i pejsazhit të tokës - pikturë e mbaruar she e pa përfunduar.
A mund të shkaktonë erosion bujqësia?
        Ara që nuk punohet mirë apo që nuk punoret hiq mund të shëndrrohet në pluhur, pluhuri bartet merret nga fryma dhe mund të godasë. Kundër këtyre goditjeve bujqit përdorin lisat dhe kaçubat.
Si vije deri tek boja e dheut?
        Dheu mbi të cilin sundon bari, është i pasur në mbeturiana të coftinave dhe dushkut (humusë). Kjo shkakonë që dheu të ketë ngjyrë të ndryshme. Sa më shumë të ketë humusë, aq më i errët do të jetë dheu.
A mundet dielli ta coptojë shkëmbin?
        Po. Bie fjala në shketirë, dita është shumë e nxehtë e nata shumë e ftoftë, çka ndodhë me shkëmbinjët. Përderi sa është nxehtë shkojnë duke u zgjeruar dhe kur është ftohtë ngurren. Por nëse nga nxehtësia kalohet shpejtë në të ftohtë atëherë shkëmbi pëlcetë dhe ndahet në disa pjesë të mëdha dhe thërmia - shkëmbi bëhet copë-copë.

Pjesa: I-rë · II-të · III-të · IV-të · V-të · VI-të



Pjesa: I-rë · II-të · III-të · IV-të · V-të · VI-të