Tokajon/Ujë e lumë/4

Tokajon

Ujë e lumë

      Çka është uji ?

Ku ndodhet "lumi i verdhë"?         Në Kinë. Lumi Huang He apo shkurt shqip Lumi i verdhë është lumi që ka ujin më të përzier me baltë. Ky lumë shpërlanë çdo vit nga dy miliar tonelata baltë. Është kjo një masë e baltës të cilën mund ta kuptojmë nëse paraftyrojmë një murë të ngjajshëm me atë murin e njohur kinezë por me pakë dallim. Muri i ndërtuar nga balta e lumit të verdhë do të ishte aq i gjatë sa të sillej rreth tokës 27 herë një kubë me brinjë 3 metërshe. Ku ndodhen lumenjtë në qarkun e ujit të tokës?         I tërë uji i tokës sillet si një qarkë. Avullohet nga oqeanet i pasojë e ngohjes nga dielli, si avull hynë në atmosferë, si re nga fryma shpërndahet mbi sipëraqen e brendëshme të tokës dhe bie si rreshje në tokë. Në tokë mbëidhet si ujë dhe lumenjtë e sjellin prapë në oqeane. A ka lumenjë në detë?         Po, po ka edhe nën shkretëtirë e edhe nën detë e oqeanë. Shkencëtarët dhe ekspertët kanë bërë lokaliimin e 90 metrave të një lumi, i cili barte 1000 herë më shumë ujë nën sipërfaqen e oqeanit paqësorë se sa lumi i popullarizuar Misisipi. A lëvizin lumenjtë tepërmasë?         Rezistenca e madhe ndaj rrjedhës normale të ujit të lumit, bie fjala, batica e zbatica, mund të shkatojë që uji i lumit të ndërrojë kahun e tij. Në këto raste krijohet një valë, të cilën shkencëtart e quajnë Bore, e cila lëvizë në kahun e kundërt të lumit. Për këtë dukuri është i njohur lumi i Shënë Xhonit (anglisht St.John River) në Kanadë. Ky lumë rrjedhë nëpërmjetë një ujëvare në gjirin e quajtur Gjiri i Fandit (anglisht Bay of Fundy) me batica e zbaticat më të mëdha. Gjatë vërshimit të detit, uji i lumit kthehet deri tek ujëvara. Çka quajë gjeografët "Bore" Si krijohet moçali? A janë moçalet gjithënjë me ujë? Si krijohet "Ujëvara"? Cila ujëvarë ëstë më e larta? Cila ujëvarë sjellë më shumë ujë Ku ndodhej ujëvara më e madhe e gjitha kohërave? Ku mund të rrymojë uji i ujëvarës në kahë të kundërt të rrjedhës? Sa ujëvara ka "Niagara"? Çka është nxitimi i lumit? Çka është liqeni? Nga ku emri liqeni i kripës? Ku ndodhen liqejtë më të mëdhenjë? Cili është liqeni më i madhë? Ku ndodhet liqeni i Prespes? Ku ndodhet deti "Tangajik"?

Pjesa: I-rë · II-të · III-të · IV-të · V-të · VI-të

Pjesa: I-rë · II-të · III-të · IV-të · V-të · VI-të

tOKAjON

Planeti | Gur e pluhur | Frym e ajër | Ujë e lumë | Arë e mal | Jetë e gjallesë | Njeri e kufi |
e mira, e bukura e dheut | e prishta e dheut

---

Ekspert gjeografi