Konventa mbi të drejtat e fëmijës (CRC): Dallime mes rishikimesh
Content deleted Content added
Puntori (diskuto | kontribute) No edit summary |
Puntori (diskuto | kontribute) No edit summary |
||
Rreshti 1: | Rreshti 1: | ||
{{inuse|[[Përdoruesi:Puntori|Puntori]] 9 Maj 2008 23:08 (UTC)}} |
|||
{|width="550" align=center style="border: 1px solid #eCC999; background-color: #CCCC00; padding: 2ex; text-align: left; width: margin: auto" |
{|width="550" align=center style="border: 1px solid #eCC999; background-color: #CCCC00; padding: 2ex; text-align: left; width: margin: auto" |
||
|- |
|- |
||
| |
| |
||
<br clear="all"> |
<br clear="all"> |
||
<div style="border: 1px solid #CCCC99; background-color: #CCCC00; padding: 2ex; text-align: center; margin: auto" font-size: 130%; font-color: brown;">'''<big><br>Konventa mbi të drejtat e fëmijës (CRC)</big>'''<br><small>RAPORTI FILLESTAR DHE I PARË PERIODIK I SHTETEVE PALË (SHQIPËRIA)</small></div><br><br> |
<div style="border: 1px solid #CCCC99; background-color: #CCCC00; padding: 2ex; text-align: center; margin: auto" font-size: 130%; font-color: brown;">'''<big><br>Konventa mbi të drejtat e fëmijës (CRC)</big>'''<br><small>RAPORTI FILLESTAR DHE I PARË PERIODIK I SHTETEVE PALË (SHQIPËRIA)</small></div><br><div style="font-size: 130%; text-align: center;"><font color="brown">Marrë nga:<br>[http://www.mfa.gov.al Ministria e Punëve të Jashtme të Shqipërisë] </font></div><br><br/> |
||
<div style="font-size: 130%; text-align: center;"><font color="brown">Marrë nga:<br>? </font></div><br><br/> |
|||
{|width=100% style="border: 2px solid #CCCC99; background-color: #CCCC00; padding: 2ex; margin: auto text-align: left;" |
{|width=100% style="border: 2px solid #CCCC99; background-color: #CCCC00; padding: 2ex; margin: auto text-align: left;" |
||
!colspan="3"|<br><big>Përmbajtja</big> |
!colspan="3"|<br><br><br><big>Përmbajtja</big> |
||
|- |
|- |
||
| '''[[/1|HYRJE]]''' || ...[[/1|Faqe 1]] |
| '''[[/1|HYRJE]]''' || ...[[/1|Faqe 1]] |
||
Rreshti 27: | Rreshti 24: | ||
|'''[[/8|VII. ARSIMI, KOHA E LIRË DHE AKTIVITETET KULTURORE]]''' || ...[[/8|Faqe 8]] |
|'''[[/8|VII. ARSIMI, KOHA E LIRË DHE AKTIVITETET KULTURORE]]''' || ...[[/8|Faqe 8]] |
||
|- |
|- |
||
|'''[[/9| |
|'''[[/9|VIII. MASAT E VEÇANTA TË MBROJTJES]]''' || ...[[/9|Faqe 9]] |
||
|- |
|- |
||
|<br><br><br> |
|||
|'''[[/10|/10]]''' || ...[[/10|Faqe 10]] |
|||
|- |
|||
|'''[[/11|/11]]''' || ...[[/11|Faqe 11]] |
|||
|- |
|||
|'''[[/12|/12]]''' || ...[[/12|Faqe 12]] |
|||
|- |
|||
|'''[[/13|/13]]''' || ...[[/13|Faqe 13]] |
|||
|} |
|} |
||
|- |
|- |
||
Rreshti 42: | Rreshti 33: | ||
[[Category:Libra]] |
[[Category:Libra]] |
||
<!---- |
|||
VIII. MASAT E VEÇANTA TË MBROJTJES |
|||
A. Fëmijët me status refugjati (neni 22) 90 |
|||
B. Fëmijët në konflikte të armatosura (neni 38), duke përfshirë rikuperimin fizik dhe psikologjik, si dhe riintegrimin shoqëror (neni 39) |
|||
C. Administrimi i drejtësisë për fëmijët (neni 40) 92 |
|||
D. Fëmijët e privuar nga liria, duke përfshirë çdo formë ndalimi, burgosjeje, apo vendosje në ambiente të mbikqyrura (neni 37 (b), (c)) |
|||
E. Dënimi i fëmijëve, në veçanti ndalimi i dënimit kapital dhe burgimit të përjetshëm (neni 37 (a)) |
|||
F. Shfrytëzimi ekonomik, duke përfshirë punën e fëmijëve (neni 32) 99 |
|||
G. Abuzimi me drogat (neni 33) 101 |
|||
H. Shfrytëzimi dhe abuzimi seksual (neni 34) 103 |
|||
I. Forma të tjera shfrytëzimi (neni 36) 104 |
|||
J. Shitja, trafikimi dhe rrëmbimi (neni 35) 105 |
|||
K. Fëmijët që i përkasin minoriteteve apo grupeve indigjene (neni 30) 106 |
|||
-------------------------------------- |
|||
VIII. MASAT E VEÇANTA TË MBROJTJES (nenet 22, 38, 39, 40, 37 b, c, d, |
|||
neni 37 a, 39, 32, 33, 34, 36, 35, 30) |
|||
A. Fëmijët me status refugjati (neni 22) |
|||
430. Ne ligjin nr. 8432, date 14.12.1998 “Per Azilin ne Republiken e Shqiperise” |
|||
parashikohen kriteret per te perfituar statusin e refugjatit dhe ndihma qe jep shteti |
|||
ne keto raste per refugjatet ne pergjithesi dhe per femijet ne veçanti. Ne ligj |
|||
parashikohen edhe rastet e personave qe nuk permbushin kriteret per te perfituar |
|||
statusin e refugjatit. Ne kete rast personit i ofrohet mbrojtje e perkoheshme mbi |
|||
baza humanitare, duke mos e larguar nga Shqiperia nisur nga arsyet perkatese te |
|||
shprehura edhe ne Konventen per te drejtat e femijes, krahas konventave te tjera, |
|||
ne te cilat Republika e Shqiperise eshte pale. Pra, ligji ne menyre te shprehur ofron |
|||
mbrojtje per femijet qe nuk fitojne statusin e refugjatit (neni 5). |
|||
431. Gjithashtu, Kuvendi i Shqiperise ka miratuar ligjin nr. 8492, date |
|||
27.05.1999 “Per te Huajt”, i cili rregullon regjimin e hyrjes, te qendrimit, |
|||
qarkullimit, punesimit te te huajve ne Republiken e Shqiperise, si dhe te daljes se |
|||
tyre prej territorit te saj. Per te miturit nen 16 vjec, ligji parashikon te drejten per te |
|||
aplikuar per vize leje ose te drejten te hyjne ne Republiken e Shqiperise me lejen e |
|||
kujdestarit ligjor dhe te shoqeruar nga persona madhore. Nga ky rregull bejne |
|||
perjashtim te miturit qe hyjne si azilkerkues. |
|||
432. Ne zbatim te ligjit per te huajt, Keshilli i Ministrave ka miratuar Vendimin |
|||
nr. 439, date 04.08.2000 “Per hyrjen, qendrimin dhe trajtimin e te huajve ne |
|||
Republiken e Shqiperise”, i cili percakton, ne menyre te detajuar, kriteret e levizjes |
|||
se shtetasve te huaj ne Republiken e Shqiperise, midis tyre edhe femijeve te mitur. |
|||
433. Konform nenit 22/2 te Konventes, ligji nr 8432 “Per Azilin ne Republiken |
|||
e Shqiperise” ka percaktuar dhenien e azilit mbi bazen e parimit te bashkimit |
|||
familjar. Sipas ligjit, te drejten e azilit me te njejtin status e perfitojne edhe |
|||
bashkeshorti dhe femijet e moshes nen 18 vjeç te refugjatit, te cilit i eshte dhene |
|||
azil, me kusht qe ata te jetojne se bashku. |
|||
91 |
|||
434. Femijet qe gezojne azil ne perputhje me parimin e bashkimit familjar |
|||
vazhdojne ta gezojne ate kur mbushin moshen 18 vjeç edhe ne rastin e zgjidhjes se |
|||
marteses, ndarjes apo vdekjes se refugjatit per shkak te te cilit femija fitoi te |
|||
drejten e azilit ne Shqiperi (neni 6). Refugjati qe perfiton azil gezon te drejten e |
|||
trajtimit social ne te njejten mase si dhe shtetasit shqiptar, si dhe perkrahje sociale, |
|||
te cilat i merr nga zyra per refugjatet. |
|||
435. Ne qofte se azilkerkuesi qe hyn ilegalisht ne territorin e Republikes se |
|||
Shqiperise eshte nje femije i pashoqeruar nen moshen 16 vjeç, veprohet ne |
|||
perputhje me normat nderkombetare mbi te drejtat e femijeve te cilat Republika e |
|||
Shqiperise i ka ratifikuar (neni 16). |
|||
436. Organi kompetent qe merret me aplikimet per azil eshte Zyra per |
|||
Refugjatet. Kjo Zyrë drejtohet nga Komisioneri Kombetar per Refugjatet. |
|||
Komisioneri Kombetar per Refugjatet siguron per çdo azilkerkues te pashoqeruar |
|||
nen moshen 18 vjeç, apo me te meta mendore, nje kujdestar te caktuar ne |
|||
perputhje me legjislacionin shqiptar. Kunder vendimeve te Zyres se Refugjateve |
|||
mund te behet ankim ne Komisionin Kombetar per Refugjatet. |
|||
437. Ligji Nr 8492 “Per te Huajt” percakton rastet ne te cilat jepet leja e |
|||
qendrimit si rezultat i bashkimit familjar. Sipas ligjit, nje i huaj lejohet te aplikoje |
|||
per leje qendrimi per shkak te bashkimit familjar, nese nje nga pjestaret e familjes |
|||
eshte shtetas shqiptar, refugjat ose i huaj rezident me leje qendrimi jo me pak se |
|||
nje vit. Me Dekretin e Presidentit te Republikes Nr. 200, date 03.06.1992, |
|||
Republika e Shqiperise aderoi ne Konventen per statusin e refugjateve, nenshkruar |
|||
ne Gjeneve 28.07.1951 dhe ne Protokollin per statusin e refugjateve nenshkruar |
|||
ne New Jork me 31.01.1967. Gjithashtu, me ligjin nr.7833, date 22.06.1994 |
|||
Kuvendi Popullor ratifikoi “Marreveshjen ndermjet Qeverise se Republikes se |
|||
Shqiperise dhe Komisariatit te Larte te Kombeve te Bashkuara per Refugjatet”. |
|||
438. Me 28.01.1999, Kuvendi miratoi ligjin nr. 8451 “Per denoncimin e |
|||
Konventes nr. 21 te Organizates Nderkombetare te Punes (ILO), Inspektimi i |
|||
Emigranteve”. |
|||
439. Problemi kryesor ne Shqiperi eshte largimi i femijeve nga Shqiperia me, ose |
|||
pa familje dhe qe shpesh here nuk e gjejne ne vende te tjera, trajtimin qe kerkon |
|||
Konventa e OKB-se per te drejtat e femijes, megjithese keto shtete jane pale ne |
|||
kete Konvente. Largimi i femijeve nga Shqiperia ka filluar qe ne vitet 1990-1991 |
|||
dhe vazhdon ende, sidomos ne shtetet fqinje. |
|||
440. Ne zbatim te nenit 22/2 te Konventes (CRC), Kuvendi ka miratuar ligjin |
|||
nr. 8456, date 11.02.1999 “Per funksionin e perfaqesuesit ligjor prane organizmave |
|||
nderkombetare per te drejtat e njeriut”. Sipas ketij ligji, perfaqesuesi ligjor |
|||
perfaqeson zyrtarisht shtetin shqiptar, ne te gjitha rastet e shtruara per shqyrtim, |
|||
para organizatave nderkombetare per gjendjen e te drejtave te njeriut ne Shqiperi. |
|||
Gjithashtu, perfaqesuesi ligjor, udhezon dhe u kerkon shpjegime organeve |
|||
92 |
|||
perkatese, per ndjekjen e ceshtjeve dhe per zbatimin e traktateve nderkombetare te |
|||
te drejtave te njeriut ku Shqiperia eshte pale. Pra, nuk mungojne mekanizmat per |
|||
te siguruar realizimin ne praktike edhe te te drejtave te femijeve shqiptare ne |
|||
vendet ku ata emigrojne. |
|||
B. Fëmijët në konflikte të armatosura (neni 38), duke përfshirë rikuperimin fizik |
|||
dhe psikologjik, si dhe riintegrimin shoqëror (neni 39) |
|||
441. Me ligjin nr.7527, date 11.12.1991 “Per sherbimin ushtarak ne Forcat e |
|||
Armatosura te Republikes se Shqiperise” me ndryshimet perkatese, mosha e |
|||
rekrutimit ne Forcat e Armatosura per kryerjen e sherbimit ushtarak eshte 19 vjeç. |
|||
442. Praktikisht, Shqiperia nuk ka patur probleme as me mbrojtjen dhe kujdesin |
|||
per femijet e prekur nga konflikti i armatosur, meqenese ne Shqiperi nuk ka patur |
|||
nje konflikt te tille deri tani. Legjislacioni shqiptar permban rregulla te caktuara per |
|||
strehimin e popullsise dhe trajtimin e saj ne rast konflikti. |
|||
443. Legjislacioni shqiptar nuk ka parashikuar dispozita te veçanta te |
|||
permbledhura ne nje akt ligjor per trajtimin e femijeve qe jane viktima te |
|||
shfrytezimit, keqtrajtimit, tortures, etj, por keto masa i gjejme te shperndara ne |
|||
ligje te veçanta, sipas rastit konkret. Trajtimi i refugjateve qe vijne ne Shqiperi dhe |
|||
masat qe merren per integrimin e tyre jane parashikuar ne ligjin qe ben fjale per |
|||
refugjatet. |
|||
444. Ndersa, ne Kodin e Procedures Penale parashikohet menyra e riparimit te |
|||
demit jopasuror te rrjedhur nga vepra penale. Kohet e fundit u ndeshem me |
|||
trajtimin ç’njerezor qe iu be femijeve kosovare ne Kosove, nje pjese e te cileve |
|||
qendruan per disa kohe ne Shqiperi. Pikerisht, per te realizuar jo vetem trajtimin |
|||
ushqimor, por dhe riaftesimin fizik dhe psikologjik te ketyre femijeve te tmerruar |
|||
u be nje pune e madhe dhe graduale nga struktura shteterore dhe jo-shteterore, si |
|||
dhe persona te specializuar. |
|||
C. Administrimi i drejtësisë për fëmijët (neni 40) |
|||
445. Ne Kushtetuten shqiptare parashikohet se cdo person, te cilit i eshte hequr |
|||
liria ka te drejten e trajtimit njerezor dhe te respektimit te dinjitetit te tij. Ne baze |
|||
te legjislacionit shqiptar, te pandehurit te mitur i sigurohet ndihme juridike dhe |
|||
psikologjike, ne cdo gjendje dhe shkalle te procedimit, me pranine e prindit ose te |
|||
personave te tjere te kerkuar nga i mituri dhe te pranuar nga autoriteti qe |
|||
procedon. |
|||
446. Gjate fazes se gjykimit, sipas moshes te te miturit, gjykata mban parasysh |
|||
kerkesen per te mos nderprere proceset edukative konkrete. Statusi i posacem i te |
|||
miturve sipas Kodit Penal nuk percaktohet thjesht nga kufizimi ne moshen e |
|||
pergjegjesise penale, duke percaktuar moshen 14 vjec kur kemi te bejme me nje |
|||
veper penale te rende (kryerje krimi) dhe moshen 16 vjec per nje kundravajtje. |
|||
93 |
|||
447. Kodi i Procedures Penale, percakton nje sere garancish per mbrojtjen e te |
|||
miturve dhe personalitetit te tyre dhe konkretisht; |
|||
? Pyetja e te miturve ne seance me dyer te mbyllura. |
|||
? E drejta e perfaqesuesit ligjor te te miturit per te mbrojtur interesat e tij me |
|||
cilesine e te demtuarit akuzues. |
|||
? Mbrojtja e detyrueshme profesionale per te miturin nen 18 vjec. |
|||
? Ndalimi i publikimit te gjeneraliteteve dhe te fotografive te te pandehurve |
|||
dhe te deshmitareve te mitur te akuzuar ose te demtuar nga vepra penale. |
|||
? Mos arrestimi per nje veper penale e cila parashikohet si kundravajtje |
|||
penale. |
|||
Keto garanci plotesojne kuadrin ligjor proceduarial ne procesin penal, dhe u japin |
|||
te miturve mjete te nevojshme mbrojtese qe u takojne per shkak te moshes. |
|||
448. Kushtetuta e Republikes se Shqiperise parashikon se askush nuk mund te |
|||
akuzohet ose te deklarohet fajtor per nje veper penale, e cila nuk konsiderohej e |
|||
tille me ligj ne kohen e kryerjes se saj, me perjashtim te veprave, te cilat ne kohen e |
|||
kryerjes se tyre perbenin krime lufte ose krime kunder njerezimit sipas te drejtes |
|||
nderkombetare (neni 29). Gjithashtu, ne Kodin Penal parashikohet se askush nuk |
|||
mund te denohet per nje veper, qe sipas ligjit te kohes kur eshte kryer nuk |
|||
perbente veper penale. Kushtetuta parashikon te drejten e kujtdo qe gjate procesit |
|||
penal t’u beje pyetje deshmitareve te pranishem dhe te kerkoje paraqitjen e |
|||
deshmitareve, eksperteve, dhe personave te tjere, te cilet mund te sqarojne faktet. |
|||
Kushtetuta shqiptare parashikon se cilido ka te drejte te vihet ne dijeni menjehere |
|||
dhe hollesisht per akuzen qe i behet, per te drejtat e tij si dhe t’i krijohet mundesia |
|||
per te njoftuar familjen ose te afermit e tij. Cilido ka te drejte te kete kohen dhe |
|||
lehtesite e mjaftueshme per te pergatitur mbrojtjen e vet (neni 31). |
|||
449. Persa i perket ndihmes juridike qe duhet t’i sigurohet te miturit, ne Kodin e |
|||
Procedures Penale eshte parashikuar se te pandehurit te mitur i sigurohet ndihme |
|||
juridike dhe psikologjike, ne çdo gjendje dhe shkalle te procedimit, me pranine e |
|||
prindit ose personave te tjere te kerkuar nga i mituri dhe te pranuar nga autoriteti |
|||
qe procedon. |
|||
450. Ndersa, ne Kodin e Procedures Penale percaktohet, se kur i pandehuri |
|||
eshte nen moshen 18 vjec, ndihma nga nje mbrojtes eshte e detyrueshme. Kodi i |
|||
Procedures Penale i miratuar ne vitin 1995 parashikon nje sere rregullash qe i |
|||
referohen ne radhe te pare aktoreve te procesit dhe rregullave qe percaktojne |
|||
marredheniet midis tyre dhe ne cdo rast ne dispozita te ndryshme Kodi ndalet |
|||
posacerisht per te miturit. Keshtu ne nenin 35 te tij te miturit gezojne ndihme te |
|||
posacme juridike dhe psikologjike ne cdo shkalle te procedimit, ne prani te prindit |
|||
apo personave te kerkuar nga vete i mituri. Kodi parashi kon dispozita persa i |
|||
perket kujdesit qe duhet bere nga organi procedues ne lidhje me percaktimin e |
|||
sakte te moshes dhe personalitetit te te miturit. Kete e parashikon neni 41 i Kodit |
|||
te Procedures Penale. |
|||
94 |
|||
451. Gjithashtu neni 42 i tij shpreh qarte se or gani procedues duhet te marre te |
|||
dhena per kushtet e jetes personale, familjare dhe shoqerore te te pandehurit te |
|||
mitur me qellim sqarimin e pergjegjshmerise dhe shkallen e pergjegjesise, |
|||
vleresimin e rendesise shoqerore te faktit per te caktuar masen e pershtatshme te |
|||
denimit penal. |
|||
452. Vendimi nr 30, date 28.01.1999 i Kolegjeve te Bashkuara te Gjykates se |
|||
Larte, duke i’u referuar nenit 40/b(iii) te Konventes, pranoi mbrojtjen e vendosur |
|||
per te miturit ne te gjitha fazat e gjykimit pavaresisht ne se eshte ne mungese, ose |
|||
jo. Po kete qendrim ka mbajtur edhe Gjykata Kushtetuese Referimi ne Konvente |
|||
u be duke u mbeshtetur ne nenin 122 te Kushtetutes shqiptare, sipas te ciles, çdo |
|||
marreveshje nderkombetare e ratifikuar perben pjese te sistemit te brendeshem |
|||
juridik pasi botohet ne Fletoren Zyrtare. Nje marreveshje nderkombetare e |
|||
ratifikuar me ligj ka epersi mbi ligjet e vendit qe nuk pajtohen me te. |
|||
453. Kushtetuta shqiptare parashikon se askush nuk mund te detyrohet te |
|||
deshmoje kunder vetvetes ose familjes se tij dhe as te pohoje fajesine e tij (neni |
|||
32), kushdo ka te drejte te ankohet kunder nje vendimi gjyqesor ne nje gjykate me |
|||
te larte (neni 43). Edhe Kodi i Procedures Penale parashikon ankimin dhe |
|||
rekursin ne instancat me te larta gjyqesore, sipas çeshtjes konkrete (neni 249,407). |
|||
454. Konform nenit 40/2(b) te Konventes, Kushtetuta e Shqiperise parashikon |
|||
ndihmen pa pagese te nje perkthyesi, kur femija nuk flet ose nuk kupton gjuhen |
|||
shqipe (neni 31). Kodi i Procedures Penale e sakteson me teper ndihmen qe duhet |
|||
te jape nje perkthyes, duke ndihmuar te pandehurin e mitur te kuptoje akuzen dhe |
|||
te ndjeke veprimet qe kryhen gjate procesit penal. |
|||
455. Per te respektuar jeten private te femijes, ne te gjitha fazat e procedures, |
|||
perveç sa parashikohet ne Kushtetute, Kodi i Procedures Penale ndalon |
|||
publikimin e gjeneraliteteve dhe fotografive te te pandehurit te mitur, te akuzuar |
|||
per vepren penale per te cilen dyshohet. |
|||
456. Gjithashtu, Kodi i Procedures Penale percakton dhe rregullat se ne ç’raste |
|||
mund te behet kontrolli i baneses dhe pergjimi i bisedimeve ose komunikimeve |
|||
(neni 202,221,222). |
|||
457. Kodi i Procedures Civile i miratuar me ligjin nr. 8116, date 29.3.1996, ka |
|||
parashikuar krijimin prane Gjykatave te Shkalles se Pare te seksioneve te vecanta |
|||
per gjykimin e mosmarreveshjeve qe lidhen me te miturit dhe familjen (nenet 320, |
|||
349, 368). Kjo ka bere te mundur qe problemet me te miturit te trajtohen ne |
|||
menyre me te specializuar. Kjo dispozite parashikon se kur disa nga procedimet e |
|||
lidhura ndermjet tyre i perkasin kompetences se gjykates se zakonshme dhe te |
|||
tjerat gjykates qe shqyrton çeshtjen me te mitur, kompetente per te gjitha |
|||
procedimet eshte kjo e fundit. |
|||
458. Rregullimi i herepashershem i legjislacionit do te beje te mundur trajtimin e |
|||
femijeve, me qellim parandalimin e veprave penale. Gjithashtu duke pare |
|||
95 |
|||
momentalisht numrin e te miturve te gjykuar i cili arrin ato permasa te medha, ne |
|||
zbatim te nenit 13 te Kodit te Procedures Penale gjykimi i ketyre te miturve mund |
|||
te behet nga gjyqtare te kualifikuar dhe ngarkuar posacerisht me kete detyre. Ne |
|||
gjykatat e shkalles se pare funksionojne seksione te posacme per gjykimin e te |
|||
miturve, si ne fushen civile ashtu edhe penale. Trajnimi i ketyre gjyqtareve eshte |
|||
mundesuar nga projekte te Ministrise se Drejtesise Shqiptare ne bashkepunim me |
|||
shkollen e Magjistratures Shqiptare dhe me specialiste te Ministrise se Drejtesise |
|||
Franceze e gjyqtare qe gjykojne ceshtje te te miturve Francë. |
|||
459. Sipas nenit 25 te ligjit mbi “Organizimin e pushtetit Gjyqesor”, eshte |
|||
parashikuar perberja ne trupin gjykues ne ceshtjet e te miturve edhe te nje |
|||
psikologu. Pavaresisht nga keto ngritja e Gjykates se te Miturve mbetet prioritet |
|||
per Ministrine e Drejtesise. Aktualisht ky prioritet eshte ne fazen e studimit. |
|||
460. Konform nenit 40/3(a) per percaktimin e moshes minimale per pergjegjesi |
|||
penale te femijes, Kodi Penal parashikon se pergjegjesi penale ka personi qe ne |
|||
kohen e kryerje se nje krimi ka mbushur moshen 14 vjeç, ndersa kur kryen nje |
|||
kundervajtje penale ka pergjegjesi kur ka mbushur moshen 16 vjeç (neni 12). |
|||
461. Persa i perket paragrafit te trete, germa “b” e nenit 40 te Konventes, ne |
|||
ligjin nr. 8465, date 11.03.1999 “Per ndermjetesimin ne zgjidhjen e konflikteve” |
|||
eshte parashikuar zgjidhja e kundervajtjeve penale pa iu drejtuar procedures |
|||
gjyqesore. Ligji nuk shprehet ne menyre te veçante per te miturit, por i perfshin |
|||
ata ne kategorine e personave qe kane kryer nje kundervajtje penale pavaresisht |
|||
nga mosha. Nje nga masat e parashikuara ne kete paragraf eshte edhe zgj idhja e |
|||
konfliktit te krijuar per shkak te kundervajtjes penale te kryer nga i mituri pa iu |
|||
drejtuar procedures gjyqesore. |
|||
462. Nje rendesi te madhe ka dhe njohja e te drejtave te parashikuara ne kete |
|||
Konvente nga femijet dhe te rriturit, ku te paret duhet te njohin per t’i kerkuar ato |
|||
dhe te dytet duhet t’i njohin per t’u krijuar kushte femijeve t’i bejne ato realitet. |
|||
Edukimi i femijeve me te drejtat e tyre aktualisht ka hyre ne programet mesimore |
|||
ne shkolle, por nje rol te rendesishem ne kete drejtim luajne dhe OJQ-te qe |
|||
merren me te drejtat e njeriut perfshi dhe te drejtat e femijeve. |
|||
463. Ne Projektin e Kodit te Procedures Penale, qe eshte ne fazen e diskutimit, |
|||
eshte parashikuar gjykimi i te miturve per te gjitha veprat penale, perfshire dhe |
|||
krimet e renda, nga seksione perkatese te krijuara ne gjykatat e rretheve gjyqesore. |
|||
Projekti parashikon se gjykimi i te miturve do te behet nga nje trup gjykues i |
|||
perbere nga dy gjyqtare dhe nje specialist psikolog, me status gjyqtari. |
|||
D. Fëmijët e privuar nga liria, duke përfshirë çdo formë ndalimi, burgosjeje, apo |
|||
vendosje në ambiente të mbikqyrura (neni 37 (b), (c)) |
|||
464. Ne legjislacionin shqiptar nuk jane parashikuar dispozita ne lidhje me |
|||
mbajtjen e femijeve ne roberi dhe aktualisht nuk konfirmohen situata te tilla, per |
|||
te thene ndryshe se realiteti shqiptar nuk eshte ndeshur me fenomene te kesaj |
|||
96 |
|||
natyre. I mituri nën 18 vjec gëzon mbrojtje të detyrueshme në procesin e pyetjeve |
|||
dhe atë gjyqësor. |
|||
465. Sipas ligjit nr. 8331 datë 21.04.1998 "Për ekzekutimin e vendimeve penale" |
|||
dhe ligjit nr. 8328 datë 16.04.1998 "Për të drejtat dhe trajtimin e të dënuarve me |
|||
burg", ekzekutimi i vendimeve penale bëhet në vende dhe mënyra favorizuese |
|||
sipas përcaktimeve ligjore. Gjithashtu ligji “Per te drejtat dhe trajtimin e te |
|||
denuarve” i njeh atyre te drejtat themelore te meposhtme: |
|||
? Respektimin e dinjitetit |
|||
? Mosdiskriminimin |
|||
? Te drejten e kerkeses dhe te ankimit, etj. |
|||
466. Masa e denimit ekzekutohet në institucionet e posacme të edukimit të të |
|||
miturit. Aktualisht në Krujë është ngritur një godinë ku do të vuajnë dënimin të |
|||
miturit, moderne dhe e planifikuar për ti shërbyer sa më mirë edukimit të kësaj |
|||
kategorie fëmijësh të cilët kanë nevojë të rihyjnë në jetën shoqërore. Sipas |
|||
statistikave ne Institucionin e vuajtjes se denimit Vaqarr, numri i te miturve qe |
|||
vuajne denimin eshte 8. |
|||
467. Neni 17 i ligjit “Per te drejtat dhe trajtimin e te denuarve”, parashikon se |
|||
grate dhe te miturit vuajne denimin ne institucione te posacme per ta, ose ne |
|||
seksione te vecanta te institucioneve te tjera. Aktualisht keta te mitur vuajne |
|||
denimin ne seksione te vecante nga te rriturit. Ata trajtohen nga punonjes civile |
|||
edukues e sociologe krahas punonjesve te policise qe merren me ruajtjen e |
|||
institucioneve, te rregullit e disiplines ne to. |
|||
468. Nje forme tjeter denimi e te miturit eshte edhe copezimi i denimit me |
|||
burgim. Kjo dipozite parashikohet vetem per denimet deri ne nje vit burgim, ose |
|||
kur ekzistojne rrethana te renda familjare, mjekesore, profesionale, apo shoqerore. |
|||
Copezimi nenkupton ekzekutimin e denimit jo me pak se dy dite ne jave per nje |
|||
periudhe jo me te gjate se tre vjet. |
|||
469. Gjithashtu ne nenin 59 te Kodit Penal eshte parashikuar edhe pezullimi i |
|||
ekzekutimit te vendimit me burgim i cili gjen zbatim ne rastet ku ekziston |
|||
rrezikshmeria e paket e personit, dhe kjo nenkupton venien ne prove te personit |
|||
per nje afat nga 18 muaj deri ne 5 vjet. Gjate kesaj periudhe personit mund ti |
|||
kerkohen nje sere detyrimesh kryesisht te karakterit social. Ky lloj denimi sherben |
|||
si mase edukuese, apo riintegruese. Po ashtu sipas nenit 63 te Kodit Penal eshte |
|||
parashikuar edhe ekzekutimi i vendimit duke kryer nje pune ne interes publik. Kjo |
|||
lloj pune sjell automatikisht rehabilitimin e personit. |
|||
470. Rregullorja e Pergjithshme e Burgjeve sanksionon kushte humane, sic jane |
|||
hapesirat per strehim, sherbimet higjenike, ushqimi, sherbimet shendetesore etj |
|||
97 |
|||
471. Institucioni i vuajtjes se denimit ne Vaqarr eshte i pajisur me nje biblioteke |
|||
qe eshte e frekuentueshme. Te miturit aktivizohen ne kurse kompjuteri dhe ne |
|||
mesimin e gjuheve te huaja, si dhe kurse per studimin e fese. Eshte ndertuar nje |
|||
fushe sportive qe i lejon ata te merren me aktivitete sportive. Ne ndihme te te |
|||
miturve te denuar eshte edukatori ligjor, qe i njeh ata me te drejtat qe kane per t’u |
|||
ankuar e per te patur ndihme juridike. Gjithashtu funksionon punonjesi social, i |
|||
cili me bashkebisedimet e vazhdueshme qe zhvillon, ndikon ne integrimin e tyre |
|||
ne shoqeri dhe ne parandalimin e kthimit te tyre ne recidiviste. |
|||
472. Te miturit ndjekin rregullisht arsimin shkollor brenda institucionit, realizuar |
|||
kjo nepermjet nje marreveshje dypaleshe ndermjet Ministrise se Drejtesise dhe |
|||
Ministrise se Arsimit dhe Shkences. |
|||
473. Te miturit brenda institucionit zhvillojne aktivitete te ndryshme, si lojra |
|||
sportive, ndjekin kurse te ndryshme te gjuheve te huaja ne kuader projektesh, |
|||
marrin pjese ne sherbesa fetare etj. |
|||
474. Keta te mitur jane te denuar per vepra te ndryshme penale, kryesisht per |
|||
vjedhje me arme ose vrasje. Mosha minimale e tyre eshte 15 vjec dhe maksimale |
|||
17 vjec. Masa me e larte e denimit te dhene eshte deri ne 10 vjet. Sipas statistikave |
|||
te miturit e denuar vijne kryesisht nga familje me prejardhje punetore ose |
|||
bujqesore. |
|||
475. Aktualisht ne vendin tone nuk funksionojne qendra riedukimi (riintegrimi), |
|||
por Ministria e Drejtesise ka dhene rekomandimet e saj persa i perket ngritjes dhe |
|||
funksionimit te ketyre qendrave ne nje raport te perbashket me UNICEF, dhe ka |
|||
nje nder prioritetet kryesore realizimin e tyre duke percaktuar edhe qellimet ne |
|||
kete drejtim. |
|||
476. Keto qendra do te sherbejne si faze pergatitore per te miturin perpara se ai |
|||
te lirohet, pra ai do te kaloje ne keto qendra kohen e fundit te denimit dhe do te |
|||
pergatitet per te qene i lire dhe per te perballur realitetin jashte. Ne kete aspekt |
|||
eshte mbajtur parasysh se nje njeri te cilit i eshte kufizuar liria ne momentin e pare |
|||
qe ajo i kthehet ai peson "dehjen me lirine" dhe menaxhimi i saj eshte shume i |
|||
veshtire. Kjo faze e ndermjetme ndihmon ne perballimin e ketij fenomeni. |
|||
477. Qendrat e riintegrimit mund dhe duhet te sherbejne edhe per te miturit te |
|||
cilet: |
|||
1. nuk kane familje; |
|||
2. nuk jane te mirepritur nga familja e tyre; |
|||
3. ekziston rreziku i konflikti me palen e demtuar; |
|||
478. Kjo zgjidhje mendohet se do te ndihmoje: |
|||
1. ne kapercimin e veshtiresive te para ekonomike qe hasen pas periudhes se |
|||
burgut duke bashkepunuar ne kete kohe me zyrat e punes, me organet lokale |
|||
per sistemimin e tyre ne pune; |
|||
98 |
|||
2. do te ndihmonte ne zgjidhjen e konflikteve dhe per kete ne rradhe te pare |
|||
duhet te punojne vet punonjesit e Qendres ne bashkepunim me struktura te |
|||
tjera shteterore dhe jo shteterore. |
|||
E. Dënimi i fëmijëve, në veçanti ndalimi i dënimit kapital dhe burgimit të |
|||
përjetshëm (neni 37 (a)) |
|||
479. Te drejtat e parashikuara ne Konvente, gjejne pasqyrim ne legjislacionin |
|||
shqiptar ne kuadrin e pergjithshem te te drejtave te njeriut, duke mos e |
|||
konsideruar te nevojshme pasqyrimin ne menyre te veçante te te drejtave te |
|||
femijeve ne disa prej tyre. |
|||
480. Kushtetuta Shqiptare parashikon se askush nuk mund t’i nenshtr ohet |
|||
tortures, denimit apo trajtimit mizor, ç’njerezor ose poshterues (neni 25). Ne |
|||
Kodin e Procedures Penale, ne pjesen e dispozitave te pergjithshme eshte |
|||
parashikuar se askush nuk mund t’i nenshtrohet tortures, denimit apo trajtimit |
|||
poshterues. |
|||
481. Me ligjin nr. 7727, date 30.06.1993, Republika e Shqiperise ka aderuar ne |
|||
“Konventen kunder tortures dhe vuajtjeve te tjera ose trajtimit mizor, ç’njerezor e |
|||
degradues”. Denimi me vdekje nuk parashikohet nga legjislacioni shqiptar. Persa i |
|||
perket denimit me burgim te perjetshem, legjislacioni penal shqiptar e ndalon |
|||
dhenien e kesaj mase denimi per personat nen moshen 18 vjeç. Per me teper, ne |
|||
Kodin Penal parashikohet qe edhe denimi me burgim per te miturit, qe nuk kane |
|||
mbushur moshen 18 vjeç nuk mund te jete me shume se gjysma e denimit qe |
|||
parashikon ligji per vepren penale te kryer (neni 51). Ne rastet kur vepra penale |
|||
eshte e nje rendesie te paket dhe sjellja e meparshme e te miturit eshte e mire, |
|||
gjykata mund ta perjashtoje ate nga denimi dhe mund te vendose dergimin e tij ne |
|||
nje institucion edukimi. |
|||
482. Ne Kodin e Procedures Penale eshte parashikuar sigurimi i trajtimit |
|||
njerezor dhe rehabilitimi moral i te denuarve me burgim (neni 5/3). Ne pjesen e |
|||
legjislacionit shqiptar qe parashikon trajtimin e perso nave te denuar me heqje lirie, |
|||
nje vemendje e vecante i eshte kushtuar ruajtjes, permiresimit, ose rivendosjes te |
|||
lidhjeve te te miturit me familjen, duke pergatitur nje program favorizues. Si |
|||
subjekt i veprave penale Kodi Penal përcakton si moshë minimal e për përgjegjësi |
|||
penale moshën 14 vjeç kur kryen një vepër penale dhe 16 vjeç kur kryen një |
|||
kundërvajtje penale. |
|||
483. Persa i perket marrjes se mases se sigurimit, Kodi i Procedures Penale |
|||
parashikon kriteret dhe rrethanat qe duhet te kete parasysh gjykata, sidomos kur |
|||
behet fjale per vepra penale te kryera nga te miturit. Kur i pandehuri eshte i mitur |
|||
gjykata mban parasysh dhe kerkesen per te mos nderprere proceset edukative |
|||
konkrete. Ne qofte se i mituri ka kryer kundervajtje penale nuk zbatohet masa e |
|||
arrestit per te. |
|||
99 |
|||
F. Shfrytëzimi ekonomik, duke përfshirë punën e fëmijëve (neni 32) |
|||
484. Puna e femijeve perben nje problem teper urgjent edhe ne plan |
|||
nderkombetar dhe eshte ngushtesisht e lidhur me veshtiresite ekonomike te |
|||
vendeve ne zhvillim (ne te cilat ben pjese dhe Shqiperia), qe kerkojne nje |
|||
bashkepunim ne rang nderkombetar. Kushtetuta e Republikes se Shqiperise |
|||
parashikon se çdo femije ka te drejte te jete i mbrojtur nga dhuna, keqtrajtimi, |
|||
shfrytezimi dhe perdorimi per pune, e veçanerisht nen moshen minimale per pune |
|||
te femijeve, qe mund te demtoje shendetin, moralin, ose te rrezikoje jeten a |
|||
zhvillimin e tij normal. |
|||
485. Ndryshimet ekonomike, sociale dhe politike, mbyllja e shume industrive |
|||
dhe ndermarrjeve shteterore, zhvillimi i sektorit privat, levizja e popullsise nga |
|||
zonat rurale ne ato urbane si dhe emigrimi gjate 10-vjecarit te fundit, e futen |
|||
familjen shqiptare nen presion. Keto reforma politike, ose jo -politike ndikuan ne |
|||
papunesine, sidomos te femrave dhe meshkujve nga mosha 40 -50 vjec. |
|||
486. Shumica e tyre kishin familje dhe femije per te mbajtur numri i te cileve ne |
|||
zonat rurale eshte me i madh ne krahasim me ato urbane. Duke patur parasysh |
|||
keto fakte, shkaqet kryesore te punes se femijeve jane varferia, tradita familjare |
|||
dhe pamundesia per arsimim ne zonat e veshtira te vendit. |
|||
487. Nga vezhgimet e bera deri tani, femijet e angazhuar ne pune, ne Shqiperi |
|||
punojne si: |
|||
? Shites ne rruge te cigareve, cakmakeve dhe sendeve te tjera; |
|||
? Shites neper dyqane te ndryshme perimesh apo sendesh; |
|||
? Lypesa brenda, apo jashte Shqiperise; |
|||
? Fermere, apo shites te produkteve blegtorale dhe bujqesore; |
|||
? Bari me dhen; |
|||
? Llustrues kepucesh; |
|||
? Fatorino ne mjete motorrike private per transport personash; |
|||
? Peshkatare me mjete te ndryshme; |
|||
? Lares makinash, shites lulesh dhe shites gazetash etj. |
|||
488. Kodi i Punes parashikon nje mbrojtje te veçante per te miturit. Mosha |
|||
minimale e pranimit ne pune eshte 16 vjeç. Kodi i Punes parashikon edhe mosha |
|||
te tjera te pranimit ne pune (mosha 14 vjeç), por punesimi ne ke to raste duhet te |
|||
behet ne pune te lehta qe nuk demtojne shendetin e tyre, te cilat percaktohen me |
|||
vendim te Keshillit te Ministrave dhe vetem gjate pushimeve shkollore (neni 99). |
|||
Per punemarresit nen moshen 18 vjeç ndalohet puna e nates dhe pranimi ne pun e |
|||
behet vetem pas nje kontrolli mjekesor te plote, i cili i njeh si te afte per pune, |
|||
shpenzimet e te cilit perballohen nga punemarresi (neni 103). Kohezgjatja ditore e |
|||
punes, per punemarresin nen moshen 18 vjeç, eshte jo me shume se 6 ore ne dite, |
|||
nga 8 ore qe eshte koha normale e punes (neni 78). Ne rast se punedhenesi pranon |
|||
ne pune nje punemarres qe nuk ka mbushur moshen minimale per pune, Kodi i |
|||
Punes parashikon sanksione dhe konkretisht shkelja e kesaj dispozite denohet me |
|||
100 |
|||
gjobe deri ne pesedhjetefishin e pages minimale mujore (qe percaktohet me |
|||
vendim te Keshillit te Ministrave). |
|||
489. Ne zbatim te Kodit te Punes eshte miratuar Vendimi i Keshillit te |
|||
Ministrave nr. 384, date 20.05.1996, “Per mbrojtjen e te miturve ne pune”, i cili |
|||
percakton kushtet e punes, punet e lehta dhe te veshtira, pushimet, etj. Sipas ketij |
|||
Vendimi, kushtet e punes te punemarresve nen moshen 18 vjeç duhet te jene te |
|||
tilla qe te mos demtojne shendetin, zhvillimin fizik, psikologjik, moral dhe social |
|||
ose t’u kompromentoje edukimin. Te miturit nga mosha 14 deri 16 vjeç mund te |
|||
punojne vetem gjate pushimeve shkollore, me kusht qe te punesohen ne pune te |
|||
lehta dhe inspektoriati i punes te kete leshuar nje autorizim per punedhenesin. Te |
|||
pakten nje here ne vit te miturit nga 14-16 vjeç duhet te kryejne nje periudhe |
|||
pushimi prej 4 javesh te lire nga çdo veprimtari shkollore dhe nga çdo lloj pune. |
|||
Per femijet nga mosha 16-18 vjeç, te cilet punesohen ne pune te veshtira ose te |
|||
rrezikshme, njoftohet inspektoriati i punes, i cili kontrollon k riteret e punesimit te |
|||
tyre dhe nese demtojne shendetin e femijes ose jo. Kohezgjatja e punes per keta |
|||
femije, nuk mund te jete me shume se 8 ore ne dite dhe 40 ore ne jave. |
|||
Kohezgjatja e pushimeve vjetore eshte te pakten 4 jave. Ne rastin e marrjes ne |
|||
pune te te miturve deri ne moshen 18 vjeç, me qellim pjesemarrje ne veprimtari te |
|||
natyres kulturore, artistike, sportive, apo publicistike i nenshtrohet nje autorizimi |
|||
paraprak te leshuar nga Inspektoriati i Punes. Per me teper ne baze te ligjit “Per |
|||
Inspektoriatin Shteteror te Punes”, Inspektoriati ka te drejte te inspektoje |
|||
regullisht punesimin e grave dhe femijeve. Keto te drejta zbatohen kundrejt te |
|||
gjithe punedhenesve, punemarresve, personave te vetepunesuar dhe anetareve te |
|||
familjeve te tyre, qe zhvillojne aktivitet ne Republiken e Shqiperise, pavaresisht |
|||
nga shtetesia e tyre. |
|||
490. Persa i perket pushimit javor, per çdo periudhe prej 7 ditesh, te miturit nen |
|||
moshen 18 vjeç perfitojne nje periudhe minimale prej dy ditesh pa nderprerje, ku |
|||
perfshihet dhe e diela. Te miturit nen 18 vjeç perfitojne, ne rastin kur kohezgjatja e |
|||
punes se dites kalon 4 ore e gjysem, nje pushim prej te pakten 30 minutash te |
|||
panderprere. |
|||
491. Inspektoriati Shtetëror i Punës (IShP) përcakton grupet e synuara, rajonet |
|||
specifike, sektorët dhe format e punësimit që janë me përparësi në fushën e punës, |
|||
bashkëpunon me të gjithë institucionet relevante për zbutjen dhe zbatimin e |
|||
ligjeve në këtë fushë. Inspektorët e Punës veprojnë në përputhje me politikat |
|||
strategjike shtetërore dhe vlerësimin e zgjidhjen e situatave për marrëdhëniet e |
|||
punës së fëmijëve në vendet e punës që operojnë. Prej tyre punohet gjithashtu në |
|||
përcaktimin e target grupeve prioritare, fëmijët e punësuar që duhet të mbështeten |
|||
të parët dhe fëmijët që kanë punuar në punët e vështira me më pak mbrojtje. |
|||
492. Ne kete kuader, Shqiperia ka nenshkruar Konventen nr.182 e ILO-s për |
|||
“Punën e rëndë të fëmijëve”. Rëndësi te veçantë ka trajnimi i kombinuar me |
|||
fëmijët e punësuar, punëdhënësit e tyre dhe familjet, pra bashkëpunimi i të gjithë |
|||
sektorëve: punëdhënës, departamente të qeverisjes lokale, OJQ që veprojnë në |
|||
101 |
|||
fushën e mbrojtjes së të drejtave të fëmijëve, grupe profesionistësh, sindikata, |
|||
institucione shëndetësore dhe universitete etj. |
|||
493. Qeveria shqiptare eshte e angazhuar për anetaresimin e Shqiperise në |
|||
Konventën nr.182, "Format më të këqia të Punës së Fëmijëve, 1999" dhe |
|||
Rekomandimin nr.190 “Per Eleminimin e Formave më të këqija të Punës së |
|||
Fëmijëve” të Organizatës Botërore të Punës. Per ratifikimit të kësaj Konvente |
|||
duhet të parashikohen amandamente në Kodin e Punës (per arsye se Kodi i Punes |
|||
eshte miratuar me perpara se Konventa), për sa i takon kritereve të punës, |
|||
specifikimin e të drejtave dhe detyrimeve te punëmarrësit lidhur me të miturit si |
|||
dhe përgjegjësia e personit juridik për shkeljet eventuale. |
|||
494. Gjithashtu do duhet të rishikohet ligji për Inspektoriatin Shtetëror të |
|||
Punës, si në aspektin administrativ, duke krijuar hallka të posaçme lidhur me të |
|||
miturit, ashtu edhe në aspektin juridik, duke i dhënë prioritet kontrollit lidhur me |
|||
punën e të miturve. Me përparësi është ndërtimi i kapaciteteve nëpërmjet trajnimit |
|||
të inspektorëve të punës për pajisjen e tyre me njohuri dhe aftësi të tilla teknike e |
|||
profesionale që ka puna e fëmijëve si kategori tepër specifike në tërë punëmarrësit |
|||
në përgjithësi. |
|||
495. Republika e Shqiperise, me ligjin nr. 8086, date 13.03.1996 ka aderuar ne |
|||
Konventat e Organizates Nderkombetare te Punes, nr. 105 “Per zhdukjen e punes |
|||
se detyruar”, dhe nr.111 “Per diskriminimin ne pune dhe profesion”, nr.138 “Per |
|||
moshen minimale per tu pranuar ne pune”, dispozitat e te cilave automatikisht |
|||
jane bere pjese e sistemit te brendshem juridik. |
|||
G. Abuzimi me drogat (neni 33) |
|||
496. Ne Shqiperi perdorimi i droges nuk ka qene fenomen shqetesues per shkak |
|||
te izolimit te plote te Shqiperise. Pas viteve 1992-1993 perdorimi i droges si dhe |
|||
trafiku i saj u shtuan dhe kryesisht ne te u perfshine moshat nga 14 deri 25 vjeç. |
|||
Adoleshentët (fëmijët 14-18 vjeç) të rrezikuar nga marrja e drogës po shfaqen si |
|||
grupi margjinal më i ri në Shqipëri. |
|||
497. Mbi bazën e disa vlerësimeve të OJQ-ve, të cilat veprojnë në këtë fushë, në |
|||
vendin tonë llogariten rreth 10.000 përdorues droge, 80% e tyre në Tiranë, nga të |
|||
cilët 40% janë fëmijë dhe të rinj. Ky grup është prezent jo vetëm në Tiranë dhe |
|||
qendrat e tjera të mëdha urbane, por po shtohet me shpejtësi edhe në qytetet më |
|||
të vogla. |
|||
498. Më të rrezikuar nga droga janë të rinjtë e familjeve qytetare me gjendje |
|||
ekonomike të mirë, sepse mundësia për të blerë drogë është faktor për përfshirjen |
|||
në grupet e përdorimit të saj. Adoleshentët janë më të rrezikuar, sidomos në |
|||
mjediset e shkollave, sepse në to droga shpërndahet falas. Po kështu të rrezikuar |
|||
janë edhe të rinjtë të cilët e shpërndajnë dhe e tregëtojnë atë. |
|||
102 |
|||
499. Per percaktimin sa me te sakte te perhapjes se droges do te behet nje |
|||
studim i posacem i cili do te pasohet dhe me ngritjen e qendrave te posacme |
|||
perkatese per kurimin e kesaj kategorie personash dhe sidomos femijeve, qe jane |
|||
perdoruesit me te medhenj te saj. |
|||
500. Me ligjin nr. 8494, date 27.05.1999 eshte miratuar Marreveshja ndermjet |
|||
Qeverise se Republikes se Shqiperise, Shoqates “Komuniteti Emanuel”dhe |
|||
Caritas-it Shqiptar per ngritjen dhe funksionimin e Qendres Sociale Polivalente ne |
|||
Vaqarr, Tirane. Sherbimi Social Shteteror, nje agjensi shteterore, bashkepunon me |
|||
nje numer te konsiderueshem OJQ-sh qe veprojne ne fushen e sherbimeve sociale |
|||
ne vecanti me Qendren Emanuel qe ofron sherbime rehabilitimi per personat |
|||
perdorues te droges dhe alkoolit. Nga relacionet e derguara ne Sherbimin Social |
|||
Shteteror, gjate vitit 2000 ne kete Qender Rezidenciale u trajtuan 13 persona. Ne |
|||
kete Qender trajtohen me perparesi femijet dhe grate ne nevoje, si dhe te rinj |
|||
perdorues te droges dhe alkolit, sidomos ne zonat urbane, te ci let kane nevoje per |
|||
ndihmen e shtetit dhe te shoqerise. Qendra e ngritur ka filluar te trajtoje, sidomos |
|||
femijet e droguar dhe po sherben si nje eksperience e mire per hapjen e Qendrave |
|||
te tjera ne Shqiperi ne perputhje me nevojat konkrete ne kete drejtim. |
|||
501. Ligji nr. 7975, date 26.07.1995 “Per barnat narkotike dhe lendet |
|||
psikotrope”, percakton rregullat e prodhimit, fabrikimit, importimit, eksportimit, |
|||
tregtimit, perdorimit, kontrollit dhe ruajtjes se barnave narkotike dhe lendeve |
|||
psikotrope. Ky ligj eshte hartuar sipas Konventes Unike per Barnat Narkotike te |
|||
vitit 1961 dhe Konventes per Lendet Psikotrope te vitit 1971. |
|||
502. Ligji parashikon, gjithashtu, ndalimin ne territorin e Republikes se |
|||
Shqiperise te prodhimit, fabrikimit, tregetimit dhe shperndarjes me shumice dhe |
|||
pakice, transportimin, mbajtjen, furnizimin, dhenien me para ose falas, blerjen, |
|||
perdorimin, importimin, eksportimin, kalimin tranzit te bimeve dhe lendeve me |
|||
rrezikshmeri te larte qe nuk perdoren ne mjekesi. |
|||
503. Keshilli i Ministrave me Vendimin nr. 412, date 20.05.1996 “Per ngritjen e |
|||
Komitetit Kombetar per Drogen”, ka krijuar kete te fundit si organ nderdikasterial |
|||
i kryesuar nga Zv/Kryeministri. Per realizimin e detyrave dhe objektivave te |
|||
caktuara nga ky Komitet, Vendimi parashikon ndermjet te tjerash edhe krijimin e |
|||
Qendres Kombetare te Sistemit te Informacionit per Drogen prane Institutit te |
|||
Shendetit Publik. |
|||
504. Kodi Penal i vitit 1995 pesoi ndryshime te rendesishme me ligjin nr.8279, |
|||
date 15.01.1998 dhe priten permiresime te tjera gjate vitit 2001 persa i perket |
|||
veprave penale te lidhura me drogen. |
|||
505. Kodi Penal parashikon vepren penale te prodhimit dhe shitjes se çdo lloj |
|||
droge narkotike ose substance psikotrope te bere ne kundershtim me ligjin (neni |
|||
283), vepren penale te trafikimit te narkotikeve (neni 283/a), te krijimit te |
|||
lehtesirave per marrjen dhe perdorimin e droges (neni 283/b), te kultivimit te |
|||
bimeve narkotike, te prodhimit dhe fabrikimit te lendeve narkotike dhe psikotrope |
|||
103 |
|||
(neni 284/c), vepren penale te organizimit dhe drejtimit te organizatave kriminale |
|||
me qellim kultivimin, prodhimin, fabrikimin e paligjshem te narkotikeve (neni |
|||
284/a), dhe vepren penale te mbajtjes, prodhimit dhe transportimit te substancave |
|||
kimike (neni 285). Kodi Penal nuk parashikon ndonje dispozite te veçante per |
|||
terheqjen e femijeve ne shitjen dhe trafikun e droges, por ka nje dispozite te |
|||
pergjithshme qe mund te zbatohet edhe ne kete rast, sipas se ciles shtytja ose |
|||
terheqja e te miturve nen moshen 14 vjeç, per te kryer krim, denohet me burgim |
|||
deri ne pese vjet. |
|||
506. Nje rol te madh ne ndergjegjesimin e te rinjve per njohjen me pasojat e |
|||
droges dhe demet e saj, luan edhe shkolla. Duke patur parasysh se numri me i |
|||
madh i perdoruesve te saj eshte ne Tirane, Drejtoria Arsimore e Rret hit ka |
|||
ndermarre ne periudha te caktuara, fushata ndergjegjesimi te cilat perfshijne |
|||
metoda te ndryshme efikase. |
|||
H. Shfrytëzimi dhe abuzimi seksual (neni 34) |
|||
507. Ne Shqiperi problemi i shfrytezimit seksual te femijeve, kryesisht vajza, ka |
|||
marre permasa shqetesuese, sidomos vitet e fundit. Megjithese eshte bere nje |
|||
problem shoqeror, nuk eshte arritur te percaktohet se cila eshte gjendja reale, |
|||
numri i femijeve qe shfrytezohen, nderkohe qe ka te dhena se edhe ne Shqiperi ky |
|||
fenomen eshte jo pak i perhapur. Nje pjese e mire e vajzave, qe terhiqen ne kete |
|||
rruge, nuk marrin informacionin e duhur dhe bien ne gracken e mashtrimit te |
|||
shfrytezuesve dhe te ketij fenomeni te ri te panjohur per to. |
|||
508. Ne Kodin Penal krimet seksuale kane pesuar ndryshime me ligjin nr. 8279, |
|||
ne vitin 1998 dhe priten ndryshime te tjera gjate vitit 2001. Ne ndryshimet e fundit |
|||
te Kodit Penal parashikohet qe termi “e mitur” te zevendesohet me termin “te |
|||
mitur” dhe te shtohen marredheniet homoseksuale, si dhe cdo akt tjeter seksual. |
|||
509. Aktualisht, Kodi Penal parashikon si veper penale marredheniet seksuale, |
|||
homoseksuale, si dhe cdo akt tjeter seksual me femije te mitur, qe nuk ka arritur |
|||
moshen 14 vjeç, ose me femijen e mitur qe nuk ka arritur pjekurine seksuale, |
|||
veper per te cilen kur kryhet me dhune, ose sjell si pasoje vdekjen ose vetvrasjen e |
|||
femijes se mitur, zbatohet nje denim me i rende se ne rastin e pare (neni 100). |
|||
510. Ne Kodin Penal jane parashikuar gjithashtu dhe veprat penale te |
|||
marredhenieve seksuale me dhune me femije te mitur te moshes 14-18 vjeç, ose |
|||
me persona te pazote per tu mbrojtur, pazotesi fizike ose mendore ku perfshihen |
|||
edhe femijet 14-18 vjeç (neni 101,103). Gjithashtu, ne Kodin Penal parashikohet si |
|||
veper penale dhe kryerja e veprave te turpshme me te mitur qe kane arritur |
|||
moshen 14 vjeç (neni 108). |
|||
511. Ne vitet 1993-1994 krimi i marredhenies seksuale me dhune me te miturat |
|||
nga 14-18 vjeç mori permasa te konsiderueshme. Praktika gjyqesore tregon se |
|||
denimet e dhena fillimisht kane qene teper te ulta dhe vetem kur permasat e ketij |
|||
104 |
|||
krimi u bene shqetesuese per shoqerine, gjykata rriti ne menyre te ndjeshme masen |
|||
e denimit, sidomos dhe me miratimin e Kodit te ri Penal ne vitin 1995. |
|||
512. Persa i perket shfrytezimit te femijeve per qellime prostitucioni, ne Kodin |
|||
Penal parashikohet si veper penale dhe denohet me rende, kur shtytja, |
|||
ndermjetesimi, ose marrja shperblim per ushtrimin e prostitucionit kryhet ndaj nje |
|||
te miture. |
|||
513. Duke pare se ne Shqiperi per te realizuar shfrytezimin e prostitucionit u |
|||
perdor mashtrimi, shtrengimi, dhuna si dhe lidhjet e aferta te gjinise, krushqise, |
|||
kujdestarise etj, me ligjin nr. 8279, date 15.01.1998, dispozita e Kodit Penal mbi |
|||
shfrytezimin e prostitucionit ndryshoi. |
|||
514. Ne shfrytezimin e prostitucionit ne rrethana renduese u perfshine dhe |
|||
elementet e siperpermendur. Gjithashtu, u parashikua si veper penale edhe |
|||
shfrytezimi i prostitucionit i kryer ndaj nje personi qe shtyhet ose shtrengohet per |
|||
te ushtruar prostitucion jashte territorit te Republikes se Shqiperise. Kjo veper |
|||
penale u parashikua per shkak te shfrytezimit te prostitucionit me teper ne vende |
|||
te tjera se ne Shqiperi. |
|||
515. Projekti per ndryshimet e reja ne Kodin Penal do te sjelle dhe miratimin e |
|||
nje dispozite te re mbi trafikimin e femrave per prostitucion. Sipas kesaj dispozite |
|||
te parashikuar, trafikimi i femrave per prostitucion, me qellim fitimi material, ose |
|||
cdo perfitimi tjeter, denohet me burgim nga shtate deri ne pesembedhjete vjet. Po |
|||
kjo veper, kur kryhet ne bashkepunim ose me shume se nje here ose sh oqerohet |
|||
me keqtrajtimin dhe detyrimin me dhune fizike ose psikike te viktimes per te |
|||
punuar a kryer veprime te ndryshme, ose sjell pasoja te renda, denohet me burgim |
|||
jo me pak se pesembedhjete vjet ose me burgim te perjetshem.. |
|||
516. Lidhur me pornografine, Kodi Penal e parashikon si veper penale kur |
|||
prodhimi, shperndarja, reklamimi, importimi, shitja e botimi i materialeve |
|||
pornografike behet ne ambjentet e te miturve. |
|||
517. Nje nga arsyet qe e kane shtyre Qeverine shqiptare ne hapat e saj per |
|||
hapjen e Qendres Antitrafik ne qytetin e Vlores, eshte ne rradhe te pare edhe |
|||
ndalimi i trafikut te grave dhe femijeve, sidomos te atyre personave te destinuar |
|||
per tregun e prostitucionit ne vendet fqinje. |
|||
I. Forma të tjera shfrytëzimi (neni 36) |
|||
518. Deri me tani nuk ka te dhena per forma te tjera te shfrytezimit pervec |
|||
formave te cilat jane shqyrtuar ne nenet e mesiperme te Konventes, ne vecanti |
|||
shfrytezimit ekonomik dhe seksual. Sigurisht qe perveç shfrytezimit ekonomik dhe |
|||
seksual te parashikuara ne dispozitat e meparshme, mund te lindin edhe forma te |
|||
tjera te shfrytezimit. |
|||
105 |
|||
J. Shitja, trafikimi dhe rrëmbimi (neni 35) |
|||
519. Kodi Penal, i ndryshuar ne vitin 1998 dhe ndryshimet e pritshme ne vitin |
|||
2001, parashikojne si veper penale rrembimin ose mbajtjen peng te femijes nen |
|||
moshen 14 vjeç, veper qe denohet me burgim jo me pak se pesembedhjete vjet. |
|||
Po kjo veper, kur ka shkaktuar vdekje ose zhdukje te femijes se mitur denohet me |
|||
burgim jo me pak se njezet vjet, ose me burgim te perjetshem. Gjithashtu, Kodi |
|||
Penal parashikon si veper penale dhe fshehjen ose nderrimin e femijes me nje |
|||
tjeter, e kryer nga personeli mjekesor, veper qe denohet me burgim nga tre deri ne |
|||
tete vjet. |
|||
520. Ne ndryshimet e fundit qe pritet te pesoje Kodi Penal, gjate vitit 2001, |
|||
parashikohet si veper penale trafikimi i femijeve. Sipas ketyre ndryshimeve, |
|||
trafikimi i femijeve me qellim fitimi material, ose cdo perfitim tjeter, do denohet |
|||
me burgim nga dhjete deri ne njezet vjet. Po kjo veper, kur kryhet ne |
|||
bashkepunim ose me shume se nje here, apo shoqerohet me keqtrajtimin dhe |
|||
detyrimin me dhune fizike ose psikike te viktimes per te punuar a kryer veprime te |
|||
ndryshme, ose sjell pasoja te renda, denohet me burgim jo me pak se |
|||
pesembedhjete vjet ose me burgim te perjetshem. |
|||
521. Nje forme tjeter e trafikut te femijeve eshte edhe ajo qe behet nepermjet |
|||
biresimit, sidomos biresimit nderkombetar. Praktika ne rastin e Shqiperise ka |
|||
treguar se eshte i nevojshem nje bashkepunim me i madh nderkombetar per te |
|||
zbuluar rastet e abuzimit ne fushen e biresimit dhe per te permisuar situaten. |
|||
522. Ne ligjin nr.7650, date 17.12.1992 “Per biresimin nga shtetas te huaj”, ka |
|||
nje dispozite penale sipas te ciles pranimi, kerkesa per marrje, ose marrja e parave |
|||
dhe e te mirave materiale nga ana e prindit, kujdestarit, ose e çdo personi tjeter, |
|||
per vete apo per te tretet, ne procesin e biresimit te nje te mituri denohet deri me |
|||
pese vjet heqje lirie. |
|||
523. Ligji nr.8193, date 06.02.1997 “Per transplantimin e organeve”, ka nje |
|||
dispozite sipas se ciles ndalohet shitblerja e transplanteve si dhe çdo lloj |
|||
veprimtarie qe favorizon reklamimin, tregtimin dhe trafikun e paligjshem te |
|||
transplanteve. Ne paragrafin e dyte te kesaj dispozite parashikohet se keto |
|||
veprimtari denohen sipas dispozitave te Kodit Penal. |
|||
524. Ne Shqiperi, vitet e fundit, eshte folur per trafikun e femijeve dhe te |
|||
transplanteve, sidomos nga shtypi. Por, konkretisht nuk eshte arritur te zbulohet |
|||
ky rrjet trafikantesh, nese ekziston. Perkundrazi, rastet e rrembimit te femijeve u |
|||
kthyen nje kohe ne nje mjet fitimi per rrembyesit e tyre. Praktika gjyqesore njeh |
|||
mjaft raste te tilla, por dhe shume raste te tjera nuk kane arritur te zbulohen ende |
|||
nga organet kompetente, pasoje kjo edhe e mungeses se kualifikimit te personave |
|||
qe punojne ne keto organe, meqenese per Shqiperine jane pothuajse krime te reja, |
|||
por edhe per mangesi te mjeteve te nevojshme per zbulimin e tyre. |
|||
106 |
|||
K. Fëmijët që i përkasin minoriteteve apo grupeve indigjene (neni 30) |
|||
525. Ne Kushtetuten e Republikes se Shqiperise parashikohet e drejta e |
|||
pakicave kombetare per te shprehur lirisht, pa u ndaluar as detyruar, perkatesine e |
|||
tyre etnike, kulturore, fetare e gjuhesore. Ata kane te drejte t’i ruajne e zhvillojne |
|||
ato, te mesojne dhe te mesohen ne gjuhen e tyre amtare, si dhe te bashkohen ne |
|||
organizata dhe shoqata per mbrojtjen e interesave dhe te identitetit te tyre. |
|||
526. Kjo dispozite nuk specifikon te drejtat e femijeve, qe u perkasin pakicave |
|||
kombetare, por i perfshin ato, ne termin e perdorur nga Kushtetuta, “personat qe i |
|||
perkasin pakicave kombetare”. |
|||
527. Ne Shqiperi, te drejtat e permendura ne nenin 30 te Konventes per te |
|||
Drejtat e Femijes, ne parim, jane te garantuara per femijet e çdo grupi etnik, fetar |
|||
ose gjuhesor, te cilet mund ta gezojne realisht lirine individuale te besimit dhe |
|||
ndergjegjes, te arsimimit, te organizimit dhe grumbullimit. Pakicat kombetare jane |
|||
trajtuar pothuajse me te njejtat te drejta qe kane edhe shtetasit shqiptar dhe nuk ka |
|||
perbere asnjehere problem trajtimi i tyre. |
|||
528. Per me teper, ne Vendimin e Keshillit te Ministrave nr. 396, date |
|||
22.08.1994 “Per arsimin tetevjeçar ne gjuhen amtare te personave te pakicave |
|||
kombetare”, parashikohet e drejta e personave, qe u perkasin pakicave kombetare, |
|||
te mesojne ne gjuhen e tyre amtare, ne njesi shkollimi dhe institucione arsimore |
|||
shteterore te caktuara. |
|||
529. Ne kuadrin e programit shkollor, nxenesve te pakicave kombetare, ne keto |
|||
njesi, u krijohen mundesi per te studiuar historine, traditat dhe kulturen e tyre. |
|||
Vendimi i Keshillit te Ministrave parashikon edhe rastet kur n e qendra banimi |
|||
jetojne persona qe iu perkasin pakicave kombetare, por qe nuk plotesojne numrin |
|||
per te hapur shkolle te veçante per ta, ketyre personave u krijohet mundesia te |
|||
mesojne ne menyre fakultative gjuhen te tyre amtare, ne kuadrin e sistemit |
|||
shteteror te arsimit te detyruar. |
|||
530. Me ligjin nr 8496, date 03.06.1999, Shqiperia ratifikoi “Konventen Kuader |
|||
te Keshillit te Europes per Mbrojtjen e Minoriteteve”, duke marre persiper |
|||
angazhimin per zbatimin e kesaj Konvente. |
|||
531. Mbrojtja ligjore ne Shqiperi e garantuar si nga legjislacioni i brendshem, |
|||
ashtu edhe nga instrumentat nderkombetare te miratuara, mbron çdo individ nga |
|||
akte te diskriminimit, armiqesise, apo dhunes dhe parashikon sanksione te renda |
|||
penale per ata qe i kryejne ato. |
|||
532. Kodi Penal i Republikes se Shqiperise, ne pjesen e tij te posaçme, ne nenin |
|||
73, parashikon se “Zbatimi i nje plani te paramenduar qe synon shkaterrimin |
|||
teresisht apo pjeserisht te nje grupi nacional, etnik, racial apo fetar i drejtuar |
|||
kunder anetareve te grupit dhe i shoqeruar me veprat qe vijojne, si: vrasje me |
|||
107 |
|||
dashje te anetareve te grupit, demtime te renda fizike dhe psikike, vendosja ne |
|||
kushte jetese te renda qe shkaktojne shkaterrimin fizik, zbatimi i masave qe |
|||
synojne pengimin e lindjeve, si dhe transferimi i detyrueshem i femijeve te nje |
|||
grupi ne nje grup tjeter,denohet me burgim jo me pak se dhjete vjet ose me |
|||
burgim te perjetshem a me vdekje”. |
|||
533. Ndersa neni 74, i ketij Kodi, parashikon se “Vrasjet, shfarosjet, kthimi ne |
|||
skllever, internimet dhe debimet, si dhe çdo lloj torture apo dhune tjeter |
|||
çnjerezore te kryera per motive politike, ideologjike, raciale, etnike e fetare, |
|||
denohen jo me pak se pesembedhjete vjet ose me burgim te perjetshem”. Çdo |
|||
individ, i cili eshte viktime e diskriminimit etnik apo racial, qofte ky i hapur apo i |
|||
fshehte, mund t’i drejtohet gjykates per mbrojtje juridike. Ne praktiken gjyqesore |
|||
shqiptare nuk ka ndonje padi te ngritur nga pjesetare te pakicave kombetare lidhur |
|||
me akte diskriminimi, armiqesie, apo dhune per shkak te perkatesise se tyre etnike, |
|||
kulturore, gjuhesore, ose fetare. |
|||
534. Nje zhvillim te dukshem pas viteve ‘90 ka marre veprimtaria kulturore e |
|||
artistike e pjestareve te pakicave kombetare. Te gjitha pakicat kane krijuar dhe |
|||
nder ta veprojne aktivisht organizata e shoqata te ndryshme, te cilat luajne nje rol |
|||
te madh ne njohjen e historise, traditave dhe kultures se ketyre pakicave. |
|||
535. Ne tekstet e reja per shkollat e pakicave kombetare greke e maqedonase, |
|||
“Gjuhe e lexim letrar”, “Gjuhe shqipe e lexim letrar”, te pergatitura e botuara nga |
|||
Shtepia Botuese e Librit shkollor, ne gjuhet e pakicave dhe ne gjuhen shqipe, jane |
|||
perfshire pjese te zgjedhura nga folklori i pakices greke dhe maqedonase, nga |
|||
shkrimtare e poete te ketyre pakicave, si dhe nga shkrimtare e poete te shquar te |
|||
letersise greke dhe maqedonase te periudhave te ndryshme. |
|||
536. Gjithashtu, jane shtuar botimet per lexime jashteshkollore nga letersia e |
|||
pakicave dhe letersise greke dhe maqedonase. Nje kontribut te rendesishem japin |
|||
edhe Biblioteka dhe Qendra e Kultures Greke, shoqatat arumune, organizata te |
|||
ndryshme joqeveritare, Lidhja e Shkrimtareve dhe Artisteve te Shqiperise, Muzeu |
|||
Kombetar, Galeria e Arteve etj, te cilet kane organizuar here pas here veprimtari te |
|||
ndryshme me nje pjesmarrje te gjere te personaliteteve me te shquara shqiptare |
|||
dhe te pakicave nga fushat e letersise, artit, kultures, historise etj, per te perkujtuar |
|||
ngjarje te rendesishme te jetes se pakicave dhe kombeve ame te tyre, te |
|||
personaliteteve te tyre te shquara, per te promovuar botime e libra etj. |
|||
537. Ministria e Kultures, Rinise dhe Sporteve ne bashkepunim me nje agjensi |
|||
private, ne qershor te vitit 2000, organizoi ne Tirane Festivalin e Femijeve te |
|||
Pakicave Kombetare, i titulluar “Pellumbi i Bardhe”, ku u perfaqesuan me grupet |
|||
e tyre artistike te femijeve te gjitha pakicat kombetare dhe pakicat linguistike qe |
|||
jetojne ne Shqiperi. |
|||
538. Nje numer projektesh, organizuar ne rrethe te ndryshme te vendit nga |
|||
Qeveria shqiptare, ne bashkepunim me organizata te ndryshme nderko mbetare |
|||
dhe ne menyre te veçante me Fondacionin “Soros”, synojne te permiresojne |
|||
108 |
|||
pjesemarrjen dhe integrimin e femijeve te familjeve rome ne shkolle. Keto |
|||
projekte, qe perfshijne organizimin e tyre ne veprimtari kulturore e sportive, ne te |
|||
cilat marrin pjese se bashku, si femijet shqiptare, ashtu edhe ata rome, kane |
|||
kontribuar, gjithashtu, ne promovimin e respektit, e ndjenjave te miqesise dhe |
|||
bashkepunimit midis tyre. |
|||
539. Ne Dropull, ne Prefekturen e Gjirokastres, zhvillon veprimtarine e saj |
|||
“Shoqata e Krijuesve Minoritare”, ku marrin pjese shkrimtare, poete, piktore e |
|||
artiste te njohur minoritare. Ansambli Folkorik “Dropulli”, qe eshte nje nga |
|||
ansamblet me ne ze ne Shqiperi, merr pjese aktive jo vetem ne jeten kulturore e |
|||
artistike te vendit, por ajo, me perkrahjen e drejtperdrejte te Ministrise se Kultures, |
|||
Rinise dhe Sporteve, Bashkise, Qendres Kulturore dhe sponsoreve te ndryshem |
|||
private, ka dhene nje numer te madh koncertesh edhe jashte vendit, ku me te |
|||
spikaturat padyshim kane qene ato te dhena ne Greqi. |
|||
540. Shoqata “Druzhba Prespa” ne Komunen e Liqenasit ne Prefekturen e |
|||
Korçes, drejton dhe organizon veprimtarine e grupeve popullore te fshatrave |
|||
minoritare maqedonase. Kjo shoqate ka organizuar Festivalin e Liqenasit dhe nje |
|||
sere turne artistike ne Shqiperi dhe ne rrethinat fqinje te ish Republikes Jugosllave |
|||
te Maqedonise, ku me kenget, melodite, vallet dhe sidomos me kostumet |
|||
popullore, kane deshmuar vlerat e tradites popullore dhe ruajtjen e saj. |
|||
541. Ne Komunen e Vrakes, ne Prefekturen e Shkodres, zhvillon veprimtarine e |
|||
saj shoqata kulturore e pakices malazeze “Moraça Rozafa”, e cila ka realizuar nje |
|||
sere veprimtarish kulturore e artistike, duke mbajtur gjalle kenget, vallet, ritet e |
|||
veshjet tradicionale te tradites popullore malazeze. |
|||
542. Romet jane te organizuar ne shoqatat e tyre “Amaro - Drom” themeluar ne |
|||
mars 1991, “Amaro Divas” themeluar me 1996, “Romani Baxt” themeluar me |
|||
1991 dhe “Grupi per Zhvillimin e Kultures Rome”. |
|||
543. Shoqata “Amaro-Drom” eshte e perbere nga nje berthame qendrore ne |
|||
Tirane dhe, sipas informacionit nga zyra e tyre ne Tirane, veprimtarite e tyre |
|||
mbeshteten nga kater qendra koordinuese, kryesisht ne Fushe Kruje, Lushnje, |
|||
Fier, Korçe. Me rendesi eshte te permendim se kjo shoqate ka, gjithashtu, |
|||
Forumin e Gruas dhe Forumin e Rinise. Shoqata ka gazeten e saj “Ylli i Karvanit” |
|||
qe del njehere ne muaj. Shoqata luan nje rol te madh ne ruajtjen e gjuhes, folklorit |
|||
te tyre te pasur dhe artit te muzikes. Ajo ka krijuar nje sere grupesh me |
|||
instrumentiste, kengetare dhe valltare te talentuar, qe kane marre pjese ne shume |
|||
veprimtari kombetare dhe nderkombetare. Shoqata “Amaro Drom” ka aktivizuar |
|||
gjithashtu edhe nje ekip futbolli, i cili ka marre pjese ne disa veprimtari kombetare. |
|||
544. Veprimtari te ngjashme zhvillon edhe shoqata “Amaro Divas”. Ajo, |
|||
gjithashtu, ka grupin e saj artistik dhe ka hapur nje kurs per mesimin e |
|||
instrumentave muzikore. Edhe kjo shoqate boton revisten e saj mujore, qe mban |
|||
te njejtin emer sikurse edhe vete shoqata. |
|||
109 |
|||
545. Pas viteve 1990, arumunet (vllehet) jane organizuar ne shoqatat e tyre |
|||
“Armeni-Alban”, “Shoqata e Vllehve Voskopoje” dhe “Aefallofisi”. Keto shoqata |
|||
luajne nje rol te rendesishem ne ruajtjen e gjuhes, kultures dhe traditave te tyre. |
|||
Ata kane gjithashtu gazeten e tyre “Fratia-Vellazeria”, qe del nje here ne muaj, ne |
|||
gjuhen shqipe dhe arumune. |
|||
546. Ndryshimet demokratike gjate dekades se fundit bene te mundur |
|||
rivendosjen e lirise se ndergjegjes dhe besimit fetar. Ne kete kuader ne vend u |
|||
rihapen te gjitha objektet fetare te kultit dhe njerezit u lane te lire te praktikojne |
|||
fene dhe ritet e tyre fetare. Sipas statistikes me te fundit zyrtare te vitit 1953, |
|||
popullsia ne Shqiperi perbehet nga muslimane - 50%, bektashiane – 20%, |
|||
orthodokse - 20% dhe katolike - 10%. |
|||
547. Ndryshimet demokratike ne Shqiperi, gjate dekades se fundit, krijuan nje |
|||
mjedis te favorshem per zhvillimin dhe nismat e sektorit joqeveritar, ne kuadrin e |
|||
shtetit ligjor. Te gjitha pakicat kombetare qe jetojne ne Shqiperi e kane shfrytezuar |
|||
kete mundesi per t’i dhene nje impuls te ri ruajtjes dhe zhvillimit te elementeve |
|||
kryesore te identitetit te tyre, gjuhes, traditave, fese dhe trashegimise se tyre |
|||
kulturore. |
|||
548. Duhet thene se ne familjet e pjesetareve te pakicave kombetare, qofshin |
|||
keto greke, maqedonase apo malazeze, por edhe ne familjet e pakicave linguistike |
|||
te romeve dhe arumuneve, gjuha amtare eshte transmetuar nga brezi ne brez. |
|||
Ndonese sipas Kushtetutes (neni 14), “gjuha zyrtare ne Shqiperi eshte gjuha |
|||
shqipe”, pakicat kombetare, sipas nenit 20 te Kushtetutes, kane te drejte te ruajne, |
|||
te zhvillojne e “te mesojne dhe te mesohen ne gjuhen e tyre amtare”. |
|||
549. E drejta per te perdorur gjuhen amtare privatisht dhe ne publik eshte e |
|||
garantuar edhe ne praktike. Individet nga pakicat kombetare e perdorin gjuhen e |
|||
tyre lirisht ne jeten e perditshme, me njeri-tjetrin, ne mbledhjet publike, ne |
|||
shoqatat e tyre, ne fushatat elektorale, ne shtypin e tyre, ne botimet e tyre me |
|||
karakter kulturor, letrar, historik apo shkencor, ne media, si dhe ne ceremonite |
|||
fetare. Nje faktor i rendesishem per ruajtjen dhe zhvillimin e gjuhes amtare te |
|||
pakicave jane edhe shkollat e shumta publike, apo private qe funksionojne per |
|||
shkollimin e femijeve te pjestareve te ketyre pakicave. |
|||
*550. Edhe romet ne Shqiperi kane mundur te ruajne gjuhen e tyre tradicionale, |
|||
te cilen e flasin ne mjedisin e tyre. Romet e shkruajne gjuhen e tyre ne raste teper |
|||
te rralla, pasi ne Shqiperi nuk ka patur shkolla romesh. |
|||
*551. Gjuhen e tyre tradicionale, te cilen e flasin ne mjediset e tyre, e kane ruajtur |
|||
edhe arumunet. Ajo eshte ruajtur me shume e me mire veçanerisht ne grupet |
|||
kompakte, qe jetojne ne fshatra dhe, deri diku, ne brezin e vjeter dhe te mesem te |
|||
atyre qe jetojne ne qytete. |
|||
*552. Veshtrim i shkurter historik i pakicave kombetare qe jetojne ne Shqipe ri. |
|||
Ne Shqiperi tradita historike ka ecur ne rrugen e njohjes si pakica kombetare te |
|||
atyre pakicave qe kane nje komb ame, me te cilin kane karakteristika te |
|||
perbashketa, si: konstitucionin shpirteror, gjuhen, kulturen, zakonet e traditat, |
|||
besimin fetar etj. Si pakica te tilla jane konsideruar pakica greke, maqedonase dhe |
|||
malazeze. Romet dhe arumunet jane njohur dhe respektuar si pakica linguistike. |
|||
*553. Pakica kombetare greke |
|||
Ne jug te Shqiperise, ne kufi me Greqine, jeton nje popullsi greke, qe perben |
|||
pakicen kombetare me te madhe ne numer. Sipas te dhenave nga Regjistrimi i |
|||
Pergjithshem i Popullsise dhe i Banesave i vitit 1989, numri i kesaj popullsie eshte |
|||
58.758 banore. Pjesetaret e ketij komuniteti jetojne kryesisht ne rrethet |
|||
Gjirokaster, Sarande dhe Delvine. |
|||
*554. Pakica kombetare maqedonase |
|||
Pakica kombetare maqedonase ndodhet e perqendruar ne zonen e Prespes. Kjo |
|||
zone eshte e shtrire ne skajin juglindor te Shqiperise, ne kufi me ish Republiken |
|||
Jugosllave te Maqedonise dhe Greqine. Siperfaqja e zones se Prespes eshte 213.9 |
|||
km2. Popullsia e kesaj zone eshte 4.878 banore, qe do te thote 240 banore per km 2 |
|||
*555. Pakica kombetare malazeze |
|||
Pakica kombetare malazeze eshte e perqendruar kryesisht ne disa fshatra te vegjel |
|||
ne zonen e Vrakes (fshatrat Gril, Omaraj, Borici i Vogel), ne veri te qytetit te |
|||
Shkodres (ne Veriperendim te Shqiperise), prane liqenit me te njejtin emer dhe |
|||
prane kufirit me Malin e Zi. Te dhena statistikore mbi numrin e kesaj pakice ne |
|||
regjistrimin e vitit 1989 nuk jane te specifikuara dhe te sakta. Gjithsesi, sipas te |
|||
dhenave nga vezhgimi i bere vitin e kaluar nga Komiteti Shqiptar i Helsinkit, kjo |
|||
pakice perbehet nga rreth 2000 vete dhe ka ruajtur kompaktesine e vet si pakice |
|||
kombetare, gjuhen, kulturen, fene, traditat e shtetit ame etj. |
|||
*556. Romet |
|||
Te dhena stastistikore lidhur me numrin e romeve qe jetojne ne Shqiperi, |
|||
mungojne, pasi nje regjistrim i pergjithshem i tyre nuk eshte bere asnjehere. Ata |
|||
perbehen nga kater fise kryesore: Kallbuxhinj (Tirane, Elbasan, Pogradec, Korce, |
|||
Bilisht, Gjirokaster, Sarande); Meçkare (Lushnje, Fier, Vlore); Kurtofet - te |
|||
shperndare; Cergaret - nomade. Persa i perket pozites se romeve, mund te thuhet |
|||
se ata nuk jane objekt i nje trajtimi diskriminues si komunitet me vete. Por, |
|||
gjithsesi, problemi i romeve eshte problemi i nje komuniteti me nje nivel teper te |
|||
ulet jetese. Ne nje kuptim, çeshtja e romeve paraqet probleme te njellojta me ato |
|||
qe shtrohen ne shkalle rajonale. |
|||
*557. Arumunet |
|||
Midis pakicave, ne Shqiperi jetojne edhe arumunet (te njohur kryesisht si vllehe). |
|||
Trevat shqiptare, ne hapesira dhe ne kohe te caktuara, kane ndjere popullimin e |
|||
nomadeve arumune. Per here te pare te dhenat per numrin e pakices arumune ne |
|||
Shqiperi jepen ne regjistrimin e vitit 1950. Ne kete regjistrim shenohen 2381 |
|||
banore te popullsise vllahe. Kurse, ne regjistrimin e vitit 1955, numri i popullsise |
|||
vllehe rezulton ne 4249 banore. Ne regjistrimet e mevonshme nuk rezultojne me |
|||
te dhena per numrin e arumuneve ne Shqiperi. |
|||
*558. Me qellim ruajtjen dhe forcimin e identitetit kulturor te pakicave kombetare |
|||
dhe qe ato te jene ne kontakt te vazhdueshem me zhvillimet politike, shoqerore, |
|||
ekonomike e kulturore dhe jo vetem me ato brenda vendit, por edhe me ato ne |
|||
fushen nderkombetare, legjislacioni shqiptar parashikon akses te plote n e gjuhen e |
|||
tyre amtare, si ne median e shkruar, ashtu edhe ne ate elektronike. |
|||
*559. Liria e shprehjes, sikurse parashikohet ne Konventen “Per mbrojtjen e te |
|||
drejtave dhe lirive themelore te njeriut” te Keshillit te Evropes, perben nje te |
|||
drejte themelore kushtetuese ne Shqiperi. Neni 22 i Kushtetutes garanton lirine e |
|||
shprehjes dhe lirine shtypit, radios dhe televizionit per te gjithe, perfshire edhe |
|||
pakicat kombetare dhe ndalon censuren paraprake te mjeteve te komunikimit. Mbi |
|||
bazen e ligjit ekzistues anetaret e pakicave kombetare, ashtu sikurse te gjithe |
|||
shtetasit shqiptare kane te drejte, pa asnje pengese te krijojne median e tyre te |
|||
shkruar ne gjuhen amtare. Shtypi i pakicave kombetare, ashtu si edhe i gjithe |
|||
shtypi ne Shqiperi, nuk i nenshtrohet censures paraprake. |
|||
*560. Aktualisht pakica greke, qe jeton ne rrethet e Gjirokastres, Sarandes, |
|||
Delvines etj, ka keto revista e gazeta : “Lajko Vima”, gazete qe e ka zanafillen e vet |
|||
qe nga viti 1945; “I Foni tis Omonias” (Zeri i Omonias), e perjavshme; “2000”, |
|||
gazete ne tre gjuhe greqisht, anglisht, shqip; “Oaz” dhe “Progres”.revista te |
|||
ilustruara. Gazetat dhe revistat e permendura me siper shperndahen falas ne çdo |
|||
fshat. Gjithashtu, ne zonen e kesaj pakice hyjne nga Greqia dhe 15 tituj te tjere |
|||
gazetash e revistash ne gjuhen greke. |
|||
*561. Shtypi maqedonas dhe ai malazez gjithashtu, vjen pa asnje pengese ne |
|||
pakicat maqedonase, apo ate malazeze ne Shqiperi. Arumunet kane gazeten e tyre |
|||
“Fratia - Vellazerimi”, e cila del njehere ne muaj ne gjuhen shqipe dhe ate |
|||
arumune. |
|||
*562. Akses ne median elektronike, pakicave kombetare u garanton ligji nr. 8410, |
|||
date 30.09.1998 “Mbi Radio Televizionin Publik dhe Privat ne Republiken e |
|||
Shqiperise”. Ligji shpall lirine e veprimtarise se radio -televizionit dhe pavaresine |
|||
editoriale te tyre (neni 4 dhe 5). |
|||
*563. Ne nenin 39 te ligjit te siperpermendur ndalohet “transmetimi i programeve |
|||
qe nxisin dhunen, luften agresive, urrejtjen kombetare dhe raciale” etj, ndersa ne |
|||
nenin 36 parashikohet qe “programet radiotelevizive te respektojne dinjitetin |
|||
personal dhe te drejtat themelore te njeriut, paaneshmerine, plotesine dhe |
|||
pluralizmin e informacionit, te drejtat e femijeve dhe te adoleshenteve, rendin |
|||
publik dhe sigurine kombetare, gjuhen dhe kulturen, te drejtat kushtetuese e |
|||
njerezore te shtetasve, te pakicave kombetare ne perputhje me konventat |
|||
nderkombetare qe ka nenshkruar Republika e Shqiperise dhe diversitetin fetar |
|||
shqiptar” |
|||
*564. Kurse ne nenin 37 thuhet: “Perdorimi i gjuhes shqipe eshte i detyruar per |
|||
te gjithe programet, perveç veprave muzikore me tekst ne gjuhe te huaj, |
|||
emisioneve per mesimin e gjuheve te huaja, emisioneve drejtuar posaçerisht |
|||
pakicave kombetare dhe programeve te subjekteve radiotelevizive lokale te |
|||
liçensuara per transmetim ne gjuhen e pakicave”. Mbi kete baze, hapja e |
|||
stacioneve lokale radiofonike apo televizive nga pjestaret e pakicave kombetare ne |
|||
gjuhet e tyre amtare, eshte e garantuar. |
|||
*565.Sipas Kushtetutes (neni 14) gjuha zyrtare ne Shqiperi eshte gjuha shqipe. |
|||
Keshtu qe i gjithe dokumentacioni ne organet e pushtetit qendror dhe organet e |
|||
njesive administrative te pushtetit lokal perpilohet ne gjuhen zyrtare. Ndersa |
|||
komunikimi verbal ndermjet pjesetareve te pakicave dhe autoriteteve te |
|||
administrates se pushtetit lokal ne zonat e banuara prej tyre, duke qene se edhe |
|||
keto autoritete ne shumicen dermuese jane minoritare, sipas zgjedhjes se tyre te |
|||
lire mund te behet ne gjuhen amtare. |
|||
*566.Neni 28, pika 1 te Kushtetutes, parashikon se kujtdo “qe i hiqet liria, ka te |
|||
drejte te njoftohet menjehere ne gjuhen qe ai kupton, per shkaqet e kesaj mase, si |
|||
dhe per akuzen qe i behet”. Ndersa ne nenin 31 te saj, pika c, parashikohet se gjate |
|||
procesit penal kushdo ka te drejte “te kete ndihmen pa pagese te nje perkthyesi, |
|||
kur nuk flet ose nuk kupton gjuhen shqipe”. |
|||
*567.Kodi i Procedures Penale ne piken 2, te nenit 8, parashikon se ne te gjitha |
|||
fazat e procedimit gjyqesor “Persona qe nuk dine shqip perdorin gjuhen e tyre |
|||
dhe, me anen e perkthyesit, kane te drejte te flasin e te marrin dijeni per provat e |
|||
aktet, si dhe per zhvillimin e procedimit”. |
|||
*568.Gjithashtu, neni 98, pika 2, lidhur me perpilimin e akteve te procedures |
|||
penale, parashikon se “Personi qe nuk flet gjuhen shqipe pyetet ne gjuhen amtare |
|||
dhe procesverbali mbahet edhe ne kete gjuhe. Ne te njejten gjuhe perkthehen |
|||
aktet procedurale, qe jepen me kerkese te tij”. |
|||
*569.E drejta per te deponuar ne gjuhen e vet i njihet edhe nje deshmitari ne |
|||
proces. E drejta per perdorimin e gjuhes se tyre apo e perpilimit te akteve ne |
|||
gjuhen e tyre amtare, u njihet personave qe nuk dine gjuhen shqipe edhe ne |
|||
procesin gjyqesor civil. |
|||
*570.Ne nenin 27 paragrafi i dyte i Kodit te Procedures Civile parashikohet se |
|||
“Personat qe nuk dine shqip perdorin gjuhen e tyre. Ata marrin dijeni per provat |
|||
dhe per gjithe zhvillimin e gjykimit me ane te perkthyesit”. Ndersa ne nenin 116, |
|||
ne paragrafin e dyte, thuhet se “Gjykata, per pyetjen e personave qe nuk dine |
|||
gjuhen shqipe ose per perkthimin e dokumentave te shkruara ne gjuhe te huaj, |
|||
therret perkthyesin”. |
|||
*571.Se fundmi, sipas nenit 5 te ligjit nr. 8328, date 16.04.1998, “Mbi te drejtat dhe |
|||
trajtimin e te denuarve me burgim”, “trajtimi i te denuarve nuk duhet te kete |
|||
diskriminim per shkak te seksit, kombesise, races, gjendjes ekonomike dhe |
|||
shoqerore, pikpamjet politike dhe besimeve fetare”. |
|||
*572.Rregullorja e Burgjeve te Republikes se Shqiperise, miratuar me Vendimin e |
|||
Keshillit te Ministrave nr.96, date 09.03.2000, ne nenet 13, 45, 53 dhe 63, |
|||
gjithashtu parashikon njoftimin e personave te denuar ne gjuhen qe ata kuptojne |
|||
mbi rregullat e burgut, menyren e vuajtjes se denimit, te drejtat dhe detyrimet e te |
|||
burgosurve etj. Te gjitha te drejtat e parashikuara me siper vlejne edhe per femijet |
|||
qe i perkasin minoriteteve etnike, kulturore, fetare, apo gjuhesore. |
|||
*573.Pjesetaret e pakicave kombetare qe jetojne ne Shqiperi jane te lire te vendosin |
|||
dhe mbajne emrat dhe mbiemrat e tyre sipas traditave ne gjuhen e tyre dhe |
|||
gezojne te drejten e njohjes zyrtare te tyre. Regjistrimin e emrave te tyre dhe te |
|||
anetareve te familjeve te tyre, pjestaret e pakicave kombetare e bejne ne Zyrat e |
|||
Gjendjeve Civile te Bashkive apo Komunave ku ato jetojne. |
|||
*574.Sipas ligjit, regjistrimi ne regjistrat e Zyres se Gjendjes Civile behet nga |
|||
nepunesi i kesaj zyre sipas prononcimit fonetik prej tyre, por gjithmo ne mbi bazen |
|||
e ortografise te alfabetit latin, sikurse shkruhet gjuha shqipe, qe eshte njekohesisht |
|||
edhe gjuha zyrtare ne Shqiperi. Ky rregull zbatohet gjithashtu edhe per faktin se te |
|||
tre pakicat kombetare, qe jetojne ne territorin e Shqiperise, gjuhet e tyre amtare i |
|||
shkruajne mbi bazen e ortografise se alfabetit grek, apo cirilik. Per pasoje, |
|||
regjistrimi i emrave dhe mbiemrave te pjesetareve te tyre, te mbeshtetur ne |
|||
ortografine cirilike, do te krijonte probleme te shumta dhe peshtjellim ne |
|||
marredheniet e tyre me pjesen tjeter te administrates publike dhe institucioneve te |
|||
tjera te ndryshme ne Shqiperi. |
|||
*575. Ne Shqiperi eshte bere dhe behet kujdes i veçante e i vazhdueshem per |
|||
arsimimin e pakicave kombetare. Ne Kushtetuten e Republikes se Shqiperise ne |
|||
nenin 20, ne paragrafet 1 dhe 2, per pakicat kombetare thuhet: "Personat qe u |
|||
perkasin pakicave kombetare ushtrojne ne barazi te plote para ligjit te drejtat dhe |
|||
lirite e tyre. Ata kane te drejte te shprehin lirisht, pa u ndaluar as detyruar, |
|||
perkatesine e tyre etnike, kulturore, fetare e gjuhesore. Ata kane te drejte t'i ruajne |
|||
e zhvillojne ato te mesojne dhe te mesohen ne gjuhen e tyre amtare". |
|||
*576. Te drejta te barabarta per te gjithe ofron edhe legjislacioni ne fushen e arsimit. |
|||
Neni 3 i ligjit nr. 7952, date 21.06.1995, “Per Sistemin e Arsimit Parauniversitar”, |
|||
garanton te drejta te barabarta per te gjithe shtetasit “per t’u arsimuar ne te gjitha |
|||
nivelet e arsimimit qe percaktohen nga ky ligj, pavaresisht nga gjendja sociale, |
|||
kombesia, gjuha, seksi, feja, raca, bindjet politike, gjendja shendetesore dhe niveli |
|||
ekonomik”. |
|||
*577. Arsimimi pakicave kombetare perfshin tre nivele shkollimi, njesoj si edhe |
|||
per shqiptaret: ai parashkollor, 8 -vjeçar dhe te mesem te pergjithshem. Ne vitin |
|||
1998, ne shkollat e pakicave u futen edhe lendet e reja: Njohuri per Historine e |
|||
Popullit Grek dhe Njohuri per Historine e Popullit Maqedon. |
|||
114 |
|||
*578. Ne shkollat 8-vjeçare te te dy pakicave, per vitin shkollor 2000-2001, |
|||
mesojne gjithsej 1845 nxenes, qe perbejne 0,37% te te gjithe nxenesve te arsimit 8- |
|||
vjeçar dhe japin mesim 297 mesues gjithsej, nga te cilet 267 jane minoritare. |
|||
*579. Gjithashtu, ne zonen ku jeton pakica kombetare greke dhe ajo |
|||
maqedonase, funksionojne 35 kopshte me 628 femije. Ne keto kopshte per femijet |
|||
kujdesen 43 edukatore minoritare. Raporti nxenes-mesues, per te dy pakicat, eshte |
|||
6 nxenes per mesues, nderkohe qe ky raport per shkollat shqiptare te arsimit 8 |
|||
vjecar eshte 19 nxenes per mesues. Ky raport eshte i vogel per shkollat e pakicave |
|||
per arsye se megjithese ka rene shume numri i nxenesve neper shkolla per shkak te |
|||
largimit te tyre ne emigracion, ato jane mbajtur hapur. |
|||
==Lidhje të jashtme == |
|||
*[http://www.mfa.gov.al/shqip/pdf_files/CRC_REPORT.pdf Raporti origjinal i CRC në PDF] |
|||
[[Category:Libra]] |
|||
----> |
Versioni i datës 10 maj 2008 17:57
Konventa mbi të drejtat e fëmijës (CRC) RAPORTI FILLESTAR DHE I PARË PERIODIK I SHTETEVE PALË (SHQIPËRIA) | ||